Chỉ trong thời gian ngắn đã liên tiếp xảy ra các vụ bạo lực học đường khiến nhiều học sinh trọng thương, thậm chí là tử vong. Không phải là câu chuyện mới, dù ngành giáo dục, nhà trường, gia đình và xã hội đã có nhiều nỗ lực, nhưng bạo lực học đường không những chưa giảm mà còn phức tạp và nghiêm trọng hơn.
Liên tiếp xảy ra các vụ bạo lực học đường khiến học sinh tử vong
ẢNH: YẾN THI
“Chơi đúng tốt hơn học kiến thức”
Tiến sĩ Ngô Xuân Điệp, Trưởng ngành tâm lý học lâm sàng, nguyên Trưởng khoa Tâm lý học, Trường ĐH Khoa học xã hội & nhân văn (ĐH Quốc gia TP.HCM), cho rằng nguyên nhân sâu xa của bạo lực học đường không chỉ nằm ở hành vi bột phát, mà ở sự phát triển con người đang bị lệch lạc.
Theo tiến sĩ Điệp, học sinh ngày nay thiếu vận động, thiếu tương tác thật và thiếu trải nghiệm cơ thể – những yếu tố giúp phát triển cảm xúc, khả năng kiềm chế và đồng cảm. Đứa trẻ khi không được thỏa mãn trải nghiệm sẽ dẫn đến căng thẳng trong cơ thể, tâm lý.
“Ngày xưa, học sinh dù ở quê hay thành phố đều vận động nhiều hơn rất nhiều. Khi học sinh chơi, cơ thể được vận hành, cảm xúc được giải phóng. Còn bây giờ, học sinh chỉ bấm điện thoại, dùng đầu và ngón tay, cơ thể bị ‘đóng băng’. Hứng thú là ảo, cảm xúc là giả, năng lượng bị nén lại, và khi không có chỗ thoát, nó sẽ nổ ra dưới dạng bạo lực”, tiến sĩ Điệp phân tích.
Tiến sĩ Điệp cho rằng: “Chơi đúng tốt hơn học kiến thức. Môn chơi quan trọng hơn môn toán, môn văn rất nhiều”.
Theo tiến sĩ Điệp, nhà trường và phụ huynh cần tổ chức, hướng dẫn học sinh chơi các trò vận động, để cơ thể đổ mồ hôi, được trải nghiệm. Bởi thú vui của trẻ là thú vui cơ thể, thú vui hành động, vừa có sự hứng thú tinh thần vừa có sự chuyển động tay chân, ra mồ hôi, tác động đến da, cơ thể được vận hành. Trẻ sử dụng cả trí tuệ, cơ thể để động vận tinh, vận động thô, hành vi, cử chỉ, điệu bộ, thái độ, để tham gia vào trò chơi xã hội. Chính qua đó, trẻ được trải nghiệm bản thể, cảm nhận cơ thể mình.
Tiến sĩ Điệp cho rằng, chúng ta có hàng ngàn trò chơi dân gian mà học sinh có thể chơi thay vì là trò chơi điện tử, một điều vô lý là khi mạng xã hội phát triển thì các trò chơi dần bị quên lãng. Nhà trường và phụ huynh có thể tổ chức, hướng dẫn để các em vui chơi thay vì cứ chăm chăm việc học văn hóa.
Các trường học cần có những môn chơi thay vì thời khóa biểu chật kín lịch học văn hóa. Nếu các trường không đủ không gian thì 1-2 buổi mỗi tuần, trường có thể tổ chức xe đưa đón học sinh đi sinh hoạt dã ngoại để các em được tiếp xúc với thiên nhiên, kết nối với con người, vui chơi thoải mái mà không bị áp lực bởi chuyện học hành. "Hãy để đứa trẻ được sống cuộc đời của chính nó, học ra học, chơi ra chơi", tiến sĩ Điệp nói.
Theo tiến sĩ Điệp, học sinh hiện phải chịu áp lực học đường và thành tích khủng khiếp, buộc học sinh phải tập trung học ngày học đêm, bị tước mất tuổi thơ và sự ngây ngô vốn có. Giáo dục đang quá coi trọng IQ mà bỏ quên EQ, nhiều phụ huynh sai lầm khi coi kiến thức là cứu cánh. Trong khi con người sống bằng cảm xúc, bằng quan hệ xã hội, bằng trải nghiệm và tương tác – tức bằng chỉ số EQ chứ không phải IQ. IQ chỉ để làm việc, còn EQ để sống.
Cha mẹ đừng phớt lờ chia sẻ của con
Tiến sĩ Hoàng Ngọc Vinh, nguyên Vụ trưởng Vụ GDNN (Bộ GD-ĐT), nhấn mạnh tầm quan trọng của giáo dục tâm lý và kỹ năng sống. Ông cho rằng học sinh cần được trang bị khả năng xử lý xung đột, tự phòng vệ và nhận biết nguy cơ dù là nhỏ nhất.
Các môn học về kỹ năng sống cần được tích hợp linh hoạt vào chương trình chính khóa, giúp học sinh rèn luyện khả năng tự nhận thức, kiểm soát cảm xúc và ứng xử. Nhà trường nên bố trí đội ngũ giáo viên hoặc chuyên viên tâm lý thường trực để tư vấn, hỗ trợ học sinh khi gặp vấn đề về cảm xúc, mâu thuẫn hoặc xung đột với bạn bè. Song song đó, việc tổ chức các hoạt động ngoại khóa, trải nghiệm thực tế, sinh hoạt chuyên đề về kỹ năng giao tiếp, giải quyết vấn đề, kiểm soát hành vi... cũng là cách hiệu quả để giúp các em hình thành tư duy tích cực, biết nói "không" với bạo lực và học cách xử lý tình huống một cách nhân văn hơn.
“Giáo viên cần đi sát với học sinh hơn để nắm vững những diễn biến tâm lý bất thường trong các nhóm học sinh. Làm sao để học sinh không sợ hãi và chia sẻ với giáo viên khi nhận thấy có dấu hiệu bạo lực với bản thân hoặc với học sinh khác”, tiến sĩ Vinh nói.
Bên cạnh nỗ lực của nhà trường, vai trò của cha mẹ là vô cùng quan trọng. Phụ huynh cần quan tâm, trò chuyện với con mỗi ngày để kịp thời nhận ra những thay đổi bất thường trong cảm xúc, hành vi của con sau khi đến trường. Nếu thấy con có biểu hiện thu mình, lo lắng, sợ hãi hoặc né tránh việc đến lớp, cha mẹ nên chủ động tìm hiểu nguyên nhân, trao đổi với giáo viên chủ nhiệm hay bạn bè cùng lớp để nắm bắt tình hình.
Tiến sĩ Lê Thị Mai Liên, Trưởng khoa Tâm lý học Trường ĐH Khoa học xã hội & nhân văn (ĐH Quốc gia TP.HCM), cho rằng trẻ có thể im lặng, không nói với cha mẹ do tâm lý sợ hãi, xấu hổ, sợ cha mẹ phản ứng thái quá hoặc đã từng thông báo nhưng cha mẹ phớt lờ. Chỉ một lần cha mẹ phớt lờ là trẻ đã không thể chia sẻ với cha mẹ nữa. Cha mẹ không nên đổ lỗi, chất vấn, trừng phạt con; đừng hướng dẫn con giải pháp trả đũa bạo lực; không đôi co với trẻ bắt nạt. Cha mẹ nên bình tĩnh, đảm bảo an toàn cho con để con chia sẻ, thảo luận giải pháp phi bạo lực, liên hệ nhờ sự hỗ trợ của giáo viên, nhà trường.
Tiến sĩ Vinh cũng đề xuất sửa đổi Thông tư 19 theo hướng tăng mức độ răn đe và kỷ luật tương xứng với hành vi bạo lực học đường, đồng thời tăng cường phối hợp giữa Bộ GD-ĐT và Bộ Công an trong việc đảm bảo an ninh trường học, có đường dây nóng báo tội phạm ở ngay cấp phường, xã để ngăn ngừa trước khi bạo lực xảy ra.
