Anita Carolina phải chật vật đòi lại hơn 470 triệu rupiah đã rót vào nền tảng cho vay ngang hàng Akseleran. (Ảnh: Anita Carolina).
Anita Carolina là một cô gái 29 tuổi sống tại thành phố Surabaya, Đông Java, Indonesia. Gần đây, cô vừa học được bài học đắt giá là không nên dễ dàng tin lời những người có sức ảnh hưởng trên mạng xã hội (hay các influencer) để đưa ra quyết định đầu tư.
Theo Nikkei Asia, Carolina đang chật vật đòi lại 471 triệu rupiah (tương đương 28.000 USD), khoản tiền tiết kiệm mà cô rót vào nền tảng cho vay ngang hàng (P2P) Akseleran khoảng ba năm trước, sau khi một người có sức ảnh hưởng trên mạng quảng cáo nó.
Akseleran đang đối mặt với vụ kiện từ ít nhất 19 nguyên đơn cáo buộc công ty gây ra khoản lỗ khoảng 6 tỷ rupiah cho họ. Akseleran cho rằng các vấn đề tài chính của công ty xuất phát từ việc một số người vay không trả được nợ.
Toàn bộ sự việc đã khiến Carolina cảnh giác hơn khi nghe theo lời khuyên từ những influencer tài chính (hay còn gọi là finfluencer). Carolina vẫn đầu tư vào quỹ tương hỗ và bitcoin, nhưng hiện tại cô tự mình nghiên cứu kỹ càng trước khi rót vốn.
“Thật buồn khi tôi nghe theo lời khuyên của họ, nhưng giờ tôi hoàn toàn tránh xa họ”, Carolina nói với Nikkei Asia. “Đầu tư không nên được quảng cáo như một trò chơi bình thường. Influencer là người bán hàng, không phải cố vấn tài chính”.
Finfluencer xuất hiện như “nấm sau mưa”
Nhu cầu đầu tư đã gia tăng nhanh chóng tại Indonesia, đặc biệt là sau đại dịch COVID-19. Cơn sốt được dẫn dắt bởi những người trẻ tuổi và được thúc đẩy bởi sự phát triển của các nền tảng kỹ thuật số cho phép người dùng đầu tư chỉ bằng một cú nhấp chuột.
Theo Trung tâm Lưu ký Chứng khoán Indonesia, số lượng nhà đầu tư trên thị trường vốn đã tăng vọt từ 2,5 triệu vào năm 2019 lên 19,2 triệu tính đến tháng 10 năm nay, 99,7% trong số đó là nhà đầu tư cá nhân.
Nhiều người mới tham gia vào lĩnh vực đầu tư thiếu kiến thức nhưng thường muốn gặt hái lợi nhuận cao một cách nhanh chóng. Điều đó khiến họ phải tìm kiếm những bí quyết đầu tư trên mạng.
Do nhu cầu đầu tư ngày càng gia tăng, những influencer cũng dần xuất hiện nhiều hơn. Họ thường đưa ra tư vấn về các lựa chọn đầu tư, từ cổ phiếu, tiền điện tử cho đến cho vay P2P.
Tuy nhiên, trong bối cảnh các trường hợp tư vấn sai lệch và cáo buộc lừa đảo xuất hiện ngày càng nhiều, Cơ quan Dịch vụ Tài chính Indonesia (OJK) cuối cùng cũng có động thái để quản lý các influencer.
Một quy định mới của OJK - dự kiến có hiệu lực từ ngày 11/12 - yêu cầu tất cả công ty chứng khoán và nhà môi giới phải thẩm định, giám sát và chịu trách nhiệm pháp lý đối với nội dung do các influencer mà họ thuê quảng cáo.
Bên cạnh đó, các influencer phân tích chứng khoán phải được cấp phép hành nghề cố vấn đầu tư và những người thực hiện nội dung quảng cáo phải được đăng ký là đối tác tiếp thị.
Ngoài ra, những người có sức ảnh hưởng sẽ được yêu cầu công khai minh bạch các khoản trả phí và nêu rõ rủi ro cũng như lợi ích của bất kỳ khoản đầu tư nào, Nikkei Asia thông tin thêm.
“Lần tới, nếu một lời khuyên tài chính nào đó xuất hiện trên trang cá nhân của bạn, hãy tạm dừng một chút. Một lời khuyên gây sốt không đồng nghĩa nó đáng tin cậy”, OJK nhấn mạnh trong một chiến dịch truyền thông vào tháng 10.
“Trước khi hành động dựa trên gợi ý của một finfluencer, hãy kiểm tra nhanh lý lịch của họ”, OJK nói thêm, đồng thời khuyên người dân nên tìm kiếm sự hướng dẫn từ các cố vấn tài chính chuyên nghiệp.
Bộ Truyền thông và Kỹ thuật số Indonesia cũng đang xem xét có nên chính thức quản lý những người có sức ảnh hưởng trong lĩnh vực tài chính hay không.
Các chuyên gia cho rằng chính “nỗi sợ bỏ lỡ” (FOMO) đã khiến nhiều nhà đầu tư mới vướng vào lừa đảo. Cùng với đó, sự tiếp xúc liên tục với mạng xã hội cũng là một yếu tố khác.
Một cuộc khảo sát năm 2023 của Trung tâm Nghiên cứu Kinh tế và Luật pháp (CELIOS) cho thấy 70% người trả lời tin tưởng các finfluencer, ngang bằng mức 69,5% đối với các chuyên gia tài chính có chứng chỉ.
Cách kể chuyện của các finfluencer thường rất gần gũi và thuyết phục. Một số người còn khoe khoang sự giàu có và lợi nhuận tài chính mà họ đạt được từ các khoản đầu tư nhằm dụ dỗ những người khác làm theo.
Những cạm bẫy khác chờ nhà đầu tư
Akseleran là một trong số nhiều nền tảng cho vay P2P đã thu hút sự quan tâm của công chúng Indonesia trong những tháng gần đây, sau khi họ không thanh toán cho các nhà đầu tư.
Các nền tảng cũng gặp rắc tương tự là KoinP2P, Crowde và Dana Syariah Indonesia. Tháng trước, OJK cho biết họ đã thu hồi giấy phép của Crowde và hợp tác với cảnh sát để điều tra hành vi tội phạm đối với một số công ty khác.
Đây là những startup cho vay P2P mới nhất phá sản trong hai năm qua tại Indonesia. Vài năm trước, các nền tảng này xuất hiện như “nấm sau mưa” nhằm cố gắng kiếm lời từ việc cấp khoản vay cho những người không có tài khoản ngân hàng hoặc chưa thể tiếp cận dịch vụ ngân hàng.
Các nền tảng này kết nối người cho vay cá nhân với người đi vay, thường là các doanh nghiệp nhỏ gặp khó khăn trong việc vay vốn ngân hàng. Nhiều người cho vay là thế hệ millennial và Gen Z trẻ tuổi. Họ biết đến mô hình cho vay thông qua các finfluencer.
Tuy nhiên, cho vay P2P không phải lĩnh vực duy nhất mà các nhà đầu tư biến thành nạn nhân. Trong vài năm qua, hàng chục nghìn người đã phải chịu lỗ hàng nghìn tỷ rupiah sau khi rót tiền vào các mánh lới như giao dịch robot và quyền chọn nhị phân.
Các influencer quảng cáo những mánh lới đó, chẳng hạn như Indra Kesuma và Doni Salmanan, đã bị bỏ tù vì tội gian lận và rửa tiền.
OJK phải đối mặt với làn sóng chỉ trích vì không bảo vệ được các nhà đầu tư. Trước đây, trọng tâm của cơ quan này là đóng cửa các trang web và ứng dụng di động liên quan đến các công ty công nghệ tài chính bất hợp pháp.
Song, các nhà chức trách không thể ngăn chặn tình trạng lừa đảo vì các doanh nghiệp mới liên tục xuất hiện, Nikkei Asia cho hay.
Bà Friderica Widyasari Dewi, Giám đốc phụ trách giám sát lĩnh vực tài chính và bảo vệ người tiêu dùng của OJK, cho biết họ đã đóng cửa hoặc chặn tổng cộng 13.229 tổ chức tài chính bất hợp pháp từ năm 2017 đến tháng 9 năm nay.
