Hơn 190 quốc gia đã quy tụ tại Belem - "cửa ngõ Amazon" - cho hội nghị COP30, đánh dấu khoảnh khắc then chốt trong cuộc đấu tranh chống biến đổi khí hậu toàn cầu.
Gần 200 quốc gia tham gia vòng đàm phán khí hậu mới tại Hội nghị Thượng đỉnh COP30 ở Belem, Brazil. Ảnh: Getty Images
Rủi ro chưa bao giờ lớn như hiện nay. Năm 2024 lập kỷ lục nóng nhất lịch sử, khép lại một thập kỷ với mức nhiệt tăng chưa từng thấy. Hậu quả đã hiện hữu: bão lũ tàn phá nhiều khu vực, cháy rừng nuốt chửng hàng triệu hecta, sóng nhiệt cực đoan đe dọa sự sống. Câu hỏi không còn là “thảm họa có xảy ra hay không”, mà là “làm sao để nó không trở nên tồi tệ hơn”.
Tại COP30, mục tiêu là xây dựng lộ trình hành động cho thập kỷ 2025-2035. Kết quả có thể bao gồm cam kết về tài chính khí hậu, cơ chế thích ứng, bảo vệ rừng, chuyển đổi năng lượng sạch, và có thể nếu may mắn, lộ trình giảm dần nhiên liệu hóa thạch.
Các vấn đề nổi cộm
Về vấn đề tài chính khí hậu, đây được xem là vấn đề gây tranh cãi nhất của COP30. Tại COP29 năm ngoái ở Azerbaijan, sau những đàm phán căng thẳng, các nước phát triển cam kết cung cấp 300 tỷ USD mỗi năm từ nay đến 2035 cho các nước đang phát triển.
Trong khi đó, các nước đang phát triển yêu cầu 1,3 nghìn tỷ USD mỗi năm, phản ánh chi phí thực tế để chuyển đổi năng lượng và thích ứng với biến đổi khí hậu.
Tuy nhiên, bối cảnh hiện nay đã khác khi các nước phát triển đang đối mặt với khủng hoảng tài chính và áp lực chính trị trong nước, đặt ra câu hỏi liệu họ có sẵn sàng chi trả nhiều hơn trong khi cử tri yêu cầu cắt giảm ngân sách.
Tổng thống Brazil Luiz Inacio Lula da Silva phát biểu tại lễ khai mạc COP30 ngày 10/11/2025. Ảnh: Reuters
Brazil quyết tâm đặt bảo vệ rừng lên ưu tiên hàng đầu. Tổng thống Lula kỳ vọng huy động 125 tỷ USD cho một quỹ hỗ trợ các quốc gia bảo vệ rừng, một cơ chế tài chính sáng tạo nhằm giữ “carbon xanh” trong đất và cây.
Tuy nhiên, vấn đề không chỉ của riêng Brazil: các quốc gia có rừng nhiệt đới như Indonesia, Congo và Peru cũng đang chờ một cơ chế bồi thường công bằng để giữ rừng thay vì khai thác, đặt ra câu hỏi then chốt: ai sẽ trả và trả bao nhiêu?
Liên Hợp Quốc cảnh báo rằng Trái Đất đang nóng lên rất nhanh. Với tốc độ hành động như hiện nay, nhiệt độ trung bình toàn cầu sẽ tăng hơn 2 độ so với thời kỳ trước công nghiệp, thậm chí có thể lên 2,8°C.
Ngay cả khi tất cả các nước thực hiện đầy đủ các cam kết mới, nhiệt độ vẫn có thể tăng khoảng 2,3–2,5°C. Mức tăng này vẫn thấp hơn so với 4°C mà chúng ta lo sợ cách đây 10 năm, nhưng vẫn đủ để gây ra thảm họa: san hô chết, băng ở hai cực tan, sa mạc lan rộng và di cư vì biến đổi khí hậu.
Về lý thuyết, nếu nhiệt độ vượt 1,5°C, con người có thể dùng công nghệ hút khí carbon ra khỏi không khí để hạ nhiệt, nhưng công nghệ này chưa được thử nghiệm rộng rãi và tốn kém khủng khiếp, nghĩa là chúng ta đang đặt cược vào tương lai bằng một công cụ chưa chắc đã hoạt động.
Chỉ đến COP28 năm 2023, nhiên liệu hóa thạch, nguyên nhân chính gây khủng hoảng khí hậu, mới được đề cập rõ ràng trong thỏa thuận cuối cùng, với cam kết “chuyển dịch khỏi” dầu, than và khí đốt. Đây là một bước tiến lịch sử, nhưng vẫn thiếu lộ trình cụ thể.
Đến năm 2025, tình hình thay đổi khi Tổng thống Mỹ Donald Trump công khai thúc đẩy khai thác nhiên liệu hóa thạch và gọi biến đổi khí hậu là “trò lừa đảo lớn nhất thế giới.”
COP - viết tắt của "Conference of the Parties" (Hội nghị các bên tham gia) - có nguồn gốc từ hiệp ước Liên Hợp Quốc năm 1992, khi hơn 150 quốc gia cùng ký kết cam kết hạn chế khí thải gây nóng lên toàn cầu. COP đầu tiên diễn ra tại Berlin năm 1995, mở đầu cho một chuỗi các cuộc họp thường niên kéo dài đến nay.
Bước ngoặt lịch sử đến vào năm 2015 tại Paris. COP21 chứng kiến hơn 190 quốc gia thông qua Thỏa thuận Khí hậu Paris - văn kiện cam kết giữ mức tăng nhiệt độ toàn cầu dưới 2°C, tốt nhất là 1,5°C so với thời kỳ tiền công nghiệp.
Tuy nhiên, Thỏa thuận Paris chỉ phác thảo tầm nhìn chung, không đưa ra lộ trình chi tiết. Để hiện thực hóa mục tiêu 1,5°C, các quốc gia cam kết nộp kế hoạch khí hậu quốc gia mỗi năm năm. COP30 đánh dấu chu kỳ mới nhất và quan trọng nhất của quy trình này.
Theo quy định, các nước phải nộp kế hoạch cắt giảm khí thải đến năm 2035 vào tháng 2/2025, nhưng hơn 90% đã trễ hạn.
