Sớm đưa giáo dục sở hữu trí tuệ vào nhà trường

Từ ngày 24 - 28.11, tại Hà Nội, Cục Sở hữu trí tuệ, Bộ KH-CN phối hợp với Học viện Tổ chức sở hữu trí tuệ thế giới (WIPO Academy) và một số tổ chức quốc tế khác tổ chức chuỗi sự kiện nhằm thúc đẩy giáo dục sở hữu trí tuệ (SHTT) và đổi mới sáng tạo cho thế hệ trẻ tại VN và khu vực ASEAN.

Tại cuộc họp giữa đại diện Bộ KH-CN, Bộ GD-ĐT và các chuyên gia quốc tế trong chuỗi sự kiện này, các bên đã thảo luận về vấn đề phát triển hệ sinh thái đổi mới sáng tạo gắn với giáo dục SHTT. Phía VN hoàn toàn nhất trí về tầm quan trọng của giáo dục SHTT cho học sinh (HS), sinh viên, nhưng triển khai thế nào khi người dạy cũng chưa hiểu rõ về SHTT là một thách thức được chia sẻ.

HÌNH THÀNH VĂN HÓA SHTT BẮT ĐẦU TỪ NHÀ TRƯỜNG

Theo bà Lê Vân Anh, Giám đốc Trung tâm Fablab Bách khoa - Tạ Quang Bửu, Trường THCS - THPT Tạ Quang Bửu, Hà Nội, nhiều năm gần đây nhà trường triển khai nhiều hoạt động đổi mới sáng tạo với các hình thức khác nhau. Ví dụ như đưa vào chương trình các tiết học STEM bằng tiếng Anh, tiết học khám phá khoa học cho HS THCS hay dạy lập trình, dạy về Internet of things (IoT) cho HS… hoặc tổ chức các cuộc thi để khuyến khích các em sáng tạo, cho HS làm video khoa học… Gần đây, nhà trường cũng bắt đầu cho HS tham gia một số cuộc thi liên quan đến khởi nghiệp, từ đó nảy sinh nhu cầu hiểu biết về SHTT.

ẢNH: QUÝ HIÊN

"Trong quá trình tổ chức hoạt động cho HS, chúng tôi gặp một số vấn đề phát sinh từ những câu hỏi đơn giản như: Khi các con có một ý tưởng sáng tạo thì vấn đề là làm sao bảo vệ được cái ý tưởng ấy? Các con có được phép hay không khi lấy ý tưởng của người khác để tạo ra sản phẩm? Khích lệ sự sáng tạo của các bạn trẻ cần đi kèm với giáo dục các em về đạo đức và pháp luật trong quá trình sáng tạo. Vì vậy, chúng tôi mong được thử nghiệm việc đưa các nội dung về SHTT tích hợp vào bộ môn STEM của nhà trường", bà Lê Vân Anh nói.

Ông Trần Nam Tú, Phó cục trưởng Cục Khoa học, công nghệ và thông tin, Bộ GD-ĐT, cho rằng với các nghị quyết 57 và 71 của Bộ Chính trị về đột phá phát triển KH-CN, GD-ĐT, các nhà trường ở VN đứng trước cơ hội lớn trong việc thúc đẩy sự phát triển của giáo dục STEM. Đây là nền tảng cho sự phát triển hệ sinh thái đổi mới sáng tạo. Bối cảnh này đòi hỏi cấp thiết việc trang bị nhận thức về SHTT trong HS, sinh viên. "Đây không chỉ là câu chuyện giúp các em biết bảo vệ tài sản trí tuệ của mình mà còn biết cần phải tôn trọng sản phẩm trí tuệ của người khác", ông Trần Nam Tú nói.

Ông Nguyễn Hoàng Giang, Phó cục trưởng Cục Sở hữu trí tuệ, Bộ KH-CN, chia sẻ quan điểm: "SHTT trở thành một chiến lược quan trọng trong bối cảnh thế giới và khu vực có những thay đổi nhanh chóng về KH-CN, mở ra nhiều mô hình sáng tạo mới và thay đổi đáng kể cách con người học tập, lao động và tạo ra tri thức. SHTT không chỉ là công cụ kinh doanh, đem lại lợi thế cho các doanh nghiệp lớn, mà còn là thước đo năng lực sáng tạo, chất lượng tri thức, đánh giá trình độ khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo của mỗi quốc gia. Để phát triển một cách đồng bộ và bền vững hệ thống SHTT quốc gia, vấn đề giáo dục SHTT cho thế hệ trẻ, đặc biệt là từ cấp độ HS phổ thông, là một trong những việc làm cần thiết đã được WIPO khẳng định giúp từng bước hình thành văn hóa SHTT trong cộng đồng".

ảnh: Quý Hiên

KHI GIÁO VIÊN CŨNG CHƯA HIỂU

Bà Lê Vân Anh cho biết thêm, HS có những phản hồi rất tích cực, rất quan tâm về SHTT nhưng phía nhà trường gặp khó khăn do mới tiếp cận với công cụ này. Bản thân các giáo viên cũng chưa được đào tạo về SHTT. "Chúng tôi mong muốn có những cơ hội gửi giáo viên đi học, để các thầy cô giáo hiểu biết và áp dụng được vào thực tiễn quá trình tổ chức hoạt động cho HS. Nhưng trước hết, chúng tôi mong muốn được tiếp cận càng sớm càng tốt một số chương trình hướng dẫn về SHTT cho HS, đặc biệt là các HS cấp THPT", bà Lê Vân Anh chia sẻ.

Theo ông Nguyễn Hữu Cẩn, quyền Viện trưởng Viện Sở hữu trí tuệ quốc gia, Bộ KH-CN, một trong những thách thức lớn nhất trong việc xây dựng chiến lược SHTT giai đoạn 2025 - 2030 là năng lực của giáo viên, giảng viên, cũng như đội ngũ cố vấn và cán bộ vận hành. Hầu hết giáo viên, giảng viên của chúng ta chưa được đào tạo bài bản về SHTT, giờ lại phải dạy HS, sinh viên về nội dung này. Giải quyết thách thức này trong một thời gian ngắn là một bài toán khó.

Một thách thức khác là hệ thống về quản trị SHTT ở địa phương và ở các trường học dành cho thanh thiếu niên đang rất yếu. "Đơn thuần về kỹ thuật thôi thì chúng ta chưa có một hướng dẫn chính thức nào về quyền SHTT với sản phẩm được sáng tạo bởi trẻ vị thành niên. Cụ thể hơn, mẫu hợp đồng giữa nhà trường, phụ huynh, mentor (người hướng dẫn) và nhà tài trợ như thế nào là chưa có…", ông Cẩn lưu ý.

ảnh: Quý Hiên

BẮT ĐẦU TỪ ĐÂU ?

GS Lê Anh Vinh, Viện trưởng Viện Khoa học giáo dục VN, cho biết Chương trình Giáo dục phổ thông 2018 có môn học mới là giáo dục kinh tế và pháp luật. Môn học này có một số nội dung liên quan đến đổi mới sáng tạo và khởi nghiệp, tất nhiên ở mức độ rất hạn chế. Hiện nay, Bộ GD-ĐT dự kiến đưa giáo dục trí tuệ nhân tạo vào chương trình phổ thông bắt đầu từ lớp 1, hiện đang xin ý kiến để có thể thí điểm ngay trong năm học 2025 - 2026. Đây là bối cảnh phù hợp để ngành giáo dục đưa nội dung SHTT vào dạy học trong trường phổ thông.

Để giáo dục SHTT hiệu quả, câu chuyện quyền lợi cần được đặt cạnh câu chuyện trách nhiệm, bởi quyền lợi chính là động lực thôi thúc thế hệ trẻ sáng tạo. Câu hỏi được đặt ra ở đây là liệu có thể xây dựng một môi trường mà sự sáng tạo, quyền SHTT được tôn trọng rồi từ đó thúc đẩy HS nhận thức về SHTT, hay bắt đầu từ việc đưa giáo dục SHTT vào nhà trường rồi từ đó tạo dựng môi trường tôn trọng văn hóa SHTT? "Đây gần như là bài toán con gà có trước hay quả trứng có trước. Theo quan điểm của chúng tôi thì việc đưa vào nhà trường để giáo dục nhận thức cho HS về SHTT càng sớm càng tốt", GS Lê Anh Vinh bày tỏ.

Cũng theo GS Lê Anh Vinh, bước đầu chúng ta nói với các em về việc tôn trọng SHTT, ví dụ bắt đầu từ việc dạy các em ý thức sử dụng những phần mềm có bản quyền. Những nội dung về SHTT có thể được tích hợp vào môn học sẵn có, giúp HS hiểu việc tôn trọng SHTT sẽ ảnh hưởng đến cuộc sống của mình như thế nào. Nhưng trước hết, cần đánh giá, nghiên cứu thực trạng về nhận thức của HS, của nhà trường đối với vấn đề SHTT. Căn cứ vào đánh giá này, các nhà chuyên môn sẽ xây dựng tài liệu hướng dẫn dành cho giáo viên, tài liệu cho HS.

Ông Trần Nam Tú nêu ý kiến: "Không chỉ HS, sinh viên mà cả giáo viên, giảng viên cũng cần được trang bị kiến thức về SHTT. Cần bắt đầu từ việc tập huấn cho giáo viên, giảng viên và đội ngũ nhà khoa học để nâng cao trình độ, nâng cao năng lực về SHTT và về quản lý tài sản trí tuệ".