Chỉ sau bốn mùa tổ chức, giải thưởng VinFuture nhanh chóng trở thành điểm hẹn của những trí tuệ hàng đầu thế giới. Việc nhiều chủ nhân của VinFuture sau đó tiếp tục được xướng tên tại giải Nobel là minh chứng rõ ràng cho uy tín và sức hút ngày càng lớn của giải thưởng khoa học - công nghệ quốc tế đầu tiên do người Việt khởi xướng.
Những bộ óc kiệt xuất làm nên "cú đúp" VinFuture - Nobel
Ngay mùa đầu tiên (2021), khi thế giới đang chật vật đối phó với đại dịch COVID-19, VinFuture đã lựa chọn tôn vinh nhóm ba nhà khoa học tiên phong phát triển công nghệ mRNA - nền tảng giúp tạo ra vaccine cứu sống hàng tỷ người.
Ba nhà khoa học (từ trái sang phải) Pieter Rutter Cullis, Drew Weissman, Katalin Kariko trong lễ trao giải VinFuture mùa đầu tiên.
Hai năm sau, Tiến sĩ Katalin Kariko và Giáo sư Drew Weissman được trao Nobel Y học 2023 chính nhờ công trình này - bước ngoặt được đánh giá là "thay đổi cục diện" của y học hiện đại khi đưa mRNA từ ý tưởng chứa nhiều rủi ro trở thành nền tảng cho một thế hệ vaccine và thuốc điều trị mới.
Cũng trong mùa đầu tiên, VinFuture trao giải đặc biệt "Nhà khoa học nghiên cứu các lĩnh vực mới" cho Giáo sư Omar M. Yaghi (Đại học California, Berkeley) với nghiên cứu về vật liệu khung kim loại - hữu cơ (MOF). Đến năm 2025, ông tiếp tục được vinh danh bằng giải Nobel Hóa học cùng hai nhà khoa học khác, cũng với công trình về MOF.
Tại mùa giải VinFuture thứ hai (2022), giải đặc biệt dành cho "Nhà khoa học nghiên cứu các lĩnh vực mới" thuộc về Tiến sĩ Demis Hassabis và Tiến sĩ John Jumper với hệ thống AI AlphaFold. Hai năm sau, AlphaFold 2 nhận giải Nobel Hóa học.
AlphaFold 2 giúp rút ngắn thời gian xử lý công việc từ vài năm xuống chỉ còn vài ngày, thậm chí là vài phút, đẩy nhanh tiến độ giải quyết các vấn đề quan trọng trong đời sống. Công trình cũng cung cấp cơ sở dữ liệu về cấu trúc của hơn 200 triệu protein làm tài nguyên nghiên cứu cho hàng nghìn nhà khoa học khác trên thế giới.
Một trường hợp đặc biệt khác là Giáo sư Geoffrey E. Hinton (Đại học Toronto) - người cùng lúc nhận giải Nobel Vật lý 2024 và giải thưởng chính VinFuture 2024 nhờ những nghiên cứu nền tảng về mạng neuron nhân tạo, giúp phát triển thuật toán học sâu. Ông được thông báo nhận Nobel ngày 8/10, và chỉ hai tháng sau, ngày 6/12, tiếp tục được vinh danh tại lễ trao giải VinFuture ở Hà Nội.
Đoạt VinFuture sẽ có nhiều khả năng giành Nobel
GS Đặng Văn Chí - Viện Nghiên cứu Ung thư Ludwig (Hoa Kỳ), thành viên Hội đồng Giải thưởng VinFuture, cho biết những ngày đầu ra đời (2021), VinFuture còn khá mới mẻ nên ít được biết đến.
Tuy nhiên, sau 5 năm, tất cả các trường đại học lớn trên thế giới đều gửi nhiều đề cử chất lượng và người chiến thắng đều sở hữu công trình nổi bật.
GS Đặng Văn Chí.
"Một số nhà khoa học sau đó đã giành được giải Nobel. Điều đó cho thấy chúng tôi đã chọn đúng người. 5 người chúng tôi lựa chọn trao giải VinFuture thì sau đó họ nhận được giải Nobel. Vì vậy, tôi nghĩ rằng nếu ai giành được giải thưởng VinFuture thì sẽ có nhiều khả năng giành được giải Nobel hơn", ông Chí nói.
Theo GS Chí, VinFuture bao gồm giải thưởng chính và các giải đặc biệt, chủ nhân của các giải thưởng đều là những người có công trình nghiên cứu tác động đến quy mô dân số rất lớn. Bởi thông điệp của giải thưởng VinFuture là khoa học công nghệ phụng sự nhân loại và nó khác biệt hẳn với những giải thưởng khác trên thế giới.
"Chúng ta sẽ đều nhận thấy rằng đây là một giải thưởng đóng vai trò cực kỳ quan trọng và nó tạo ra sự phấn khích trên cộng đồng thế giới. Vì giải thưởng VinFuture thể hiện một thông điệp sâu sắc, nhân văn: làm khoa học không chỉ để làm khoa học, mà làm khoa học là để phụng sự cho nhân loại, mang lại tác động cho hàng triệu người", ông Chí bày tỏ.
Chia sẻ về định hướng những năm tiếp theo của giải thưởng VinFuture, GS Chí khẳng định hội đồng giải thưởng luôn tìm kiếm điều gì sẽ xảy ra trong tương lai, điều gì sẽ tạo nên sự khác biệt để trao thưởng.
"Những giải thưởng mà chúng tôi trao mỗi năm rất khác so với những giải thưởng khác bởi VinFuture có sứ mệnh khác biệt. Hiện tại tôi không thể tiết lộ các lĩnh vực nào, nhưng có thể, nếu bạn nghĩ về những công nghệ nào có ảnh hưởng đến hàng triệu người thì đó là câu trả lời của chúng tôi", GS Đặng Văn Chí nói.
Ông Chí cho biết thêm, đó có thể là công nghệ cung cấp nhiều lương thực hơn cho thế giới hay không khí sạch, đại dương sạch… với tầm ảnh hưởng đến hàng triệu sinh mạng. Và đây là những những lĩnh vực mà hầu hết các giải thưởng không xem xét kỹ lưỡng.
Quỹ VinFuture là một tổ chức phi lợi nhuận được đồng sáng lập vào ngày 20/12/2020 - ngày Quốc tế đoàn kết nhân loại - bởi ông Phạm Nhật Vượng, nhà sáng lập Tập đoàn Vingroup, cùng với phu nhân - bà Phạm Thu Hương.
Hoạt động cốt lõi của Quỹ là trao Giải thưởng VinFuture hàng năm cho các nghiên cứu khoa học và sáng tạo công nghệ mang tính đột phá, có tiềm năng tạo ra sự thay đổi ý nghĩa trong cuộc sống của con người.
Giải thưởng VinFuture gồm 4 hạng mục, trong đó giải thưởng chính trị giá 3 triệu USD - là một trong những giải thưởng có giá trị lớn nhất trên thế giới; và 3 giải đặc biệt mỗi giải trị giá 500.000 USD dành cho nhà khoa học nữ, nhà khoa học đến từ các nước đang phát triển và nhà khoa học nghiên cứu các lĩnh vực mới.
