Hơn 1,6 triệu học sinh THCS và THPT tại Mỹ đã báo cáo sử dụng thuốc lá điện tử vào năm 2023 và gần 90% trong số đó sử dụng thuốc lá điện tử có hương vị.
Tỉ lệ phần trăm học sinh Trung học ở Mỹ sử dụng thuốc lá điện tử từ 2011 đến 2023 (Ảnh: MMWR; CDC).
Con số này phản ánh tốc độ lan rộng của loại thiết bị được quảng bá như một lựa chọn trẻ trung và tiện lợi. Trong khi nhiều người nghĩ rằng một điếu thuốc lá điện tử chỉ chứa lượng nicotine tương đương 1 điếu thuốc thông thường, các dữ liệu từ giới nghiên cứu cho thấy sự thật hoàn toàn khác.
Giáo sư Y khoa Pamela Ling của Đại học California tại San Francisco nhận định, thuốc lá điện tử đã bước vào thời kỳ mạnh hơn bao giờ hết. Bà là Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu và Giáo dục Kiểm soát Thuốc lá thuộc UCSF, nơi tập trung phân tích chiến lược tiếp thị của ngành công nghiệp thuốc lá để hiểu cách các hoạt động này tác động đến sức khỏe cộng đồng.
Theo bà, những tập đoàn thuốc lá lớn hiện sở hữu nhiều công ty sản xuất thiết bị điện tử và đang thúc đẩy xu hướng tiêu dùng mạnh mẽ ở giới trẻ.
Thuốc lá điện tử chứa hàm lượng nicotine đậm đặc
Gần 1 thập kỷ trước, một hộp thuốc lá điện tử trung bình chứa lượng nicotine tương đương với 1 bao thuốc lá hoặc 20 điếu thuốc. Vài năm trở lại đây, các thiết bị phổ biến có thể chứa lượng nicotine tương đương 3 bao thuốc hoặc 600 điếu thuốc.
Thuốc lá điện tử thế hệ mới chứa lượng nicotine cao gấp nhiều lần so với trước đây (Ảnh: Getty).
Để người dùng vẫn có thể hút ở mức cao như vậy, các nhà sản xuất đã thay đổi cấu trúc nicotine bằng cách bổ sung axit nhằm tạo ra muối nicotine. Công nghệ này được phổ biến từ năm 2015 bởi Juul Labs và nhanh chóng trở thành chuẩn chung của thị trường.
Muối nicotine giúp giảm cảm giác bỏng rát hoặc ho khi hít.
Đây chính là lý do thuốc lá điện tử hiện nay chứa nicotine nhiều hơn so với giai đoạn đầu và khiến việc nghiện nicotine trở thành rủi ro hiện hữu. Phần lớn sản phẩm dùng một lần đang được giới trẻ ưa chuộng đều sử dụng công nghệ này.
Giới trẻ là đối tượng sử dụng nhiều nhất
Tại Mỹ, tỷ lệ thanh thiếu niên sử dụng thuốc lá điện tử cao hơn nhóm người trưởng thành. Đây là nhóm đối tượng dễ phụ thuộc vì não bộ vẫn đang phát triển cho đến khoảng 25 tuổi và rất nhạy với tác động của nicotine.
Càng tiếp xúc sớm, nguy cơ nghiện càng cao. Thanh thiếu niên hút thuốc lá điện tử có khả năng chuyển sang thuốc lá truyền thống cao gấp 3-5 lần so với bạn bè cùng trang lứa. Họ cũng gặp nhiều triệu chứng hô hấp giống hen suyễn và có nguy cơ gia tăng rối loạn sức khỏe tâm thần.
Thuốc lá điện tử trở nên hấp dẫn với giới trẻ vì nhiều lý do. Trong nhiều thập kỷ, quảng cáo thuốc lá được thiết kế để thu hút đối tượng mục tiêu như phụ nữ, người da màu và thanh thiếu niên. Các công ty thuốc lá tài trợ cho các buổi hòa nhạc và sự kiện thể thao để giới trẻ gắn kết việc hút thuốc với đời sống xã hội.
Ngày nay, khi các quy định buộc ngành thuốc lá dừng những hoạt động này, các công ty chuyển hướng sang thuốc lá điện tử, một sản phẩm không bị áp đặt những hạn chế tương tự.
Nhờ khoảng trống pháp lý này, các công ty thuốc lá điện tử có thể tài trợ chương trình, tặng quà, và quảng bá trên nền tảng mạng xã hội.
Thiết bị điện tử được gắn với hình ảnh hiện đại, công nghệ và thời thượng, khiến nhiều bạn trẻ cảm thấy thuốc lá điện tử khác xa với thuốc lá truyền thống.
Sức hút từ hương vị và sự tò mò
Một lý do khác khiến giới trẻ khó cưỡng lại thuốc lá điện tử là hương vị. Thị trường có hàng nghìn lựa chọn, từ kẹo cao su đến kem brûlée, thậm chí có cả hương gà và bánh quế.
Những hương vị này đánh trúng tâm lý tò mò của trẻ em và thanh thiếu niên. Ngay cả khi không quan tâm đến nicotine, sự hấp dẫn từ hương vị cũng đủ để khiến họ muốn thử. Một khi đã thử, nicotine được cung cấp rất nhanh và hiệu quả khiến khả năng nghiện tăng lên đáng kể.
Học sinh sử dụng thuốc lá điện tử (Ảnh: Nam Trần).
Nghiên cứu chỉ ra rằng các sản phẩm có hương vị dễ khiến người dùng trẻ tuổi duy trì hành vi lâu hơn. Khi hương vị trở thành động lực chính, người dùng có xu hướng tăng tần suất sử dụng mà ít nhận ra họ đang tiếp nhận bao nhiêu nicotine mỗi ngày. Điều này dẫn đến phụ thuộc chỉ sau thời gian ngắn.
Các kết quả nghiên cứu cho thấy thanh thiếu niên sử dụng thuốc lá điện tử không chỉ đối mặt với nguy cơ nghiện nicotine mà còn có thể gặp các vấn đề hô hấp.
Hơi điện tử chứa hạt siêu nhỏ có khả năng xâm nhập sâu vào phổi. Những hạt này tích tụ theo thời gian và có thể gây viêm, ảnh hưởng đến chức năng hô hấp. Một số nghiên cứu ghi nhận các triệu chứng giống hen suyễn ở người trẻ dùng thuốc lá điện tử, cùng với các vấn đề sức khỏe tâm thần gia tăng.
Nicotine cũng tác động lên hệ thần kinh trung ương. Khi não bộ đang phát triển tiếp xúc sớm với chất kích thích, nguy cơ thay đổi cấu trúc và chức năng não sẽ tăng. Điều này khiến người trẻ dễ rơi vào vòng lặp phụ thuộc, khó kiểm soát cảm xúc và giảm khả năng tập trung.
Bối cảnh này đặt ra câu hỏi về trách nhiệm của xã hội và cơ quan quản lý trong việc bảo vệ thế hệ trẻ. Sự bùng nổ của thuốc lá điện tử trong vài năm qua không chỉ là vấn đề hành vi mà còn phản ánh cách các công ty tận dụng kẽ hở pháp lý để tiếp cận nhóm người tiêu dùng dễ tổn thương nhất.
Thuốc lá điện tử với lượng nicotine cao chưa từng có và hệ thống tiếp thị tinh vi, sản phẩm này đang đe dọa sức khỏe của cả một thế hệ. Nhận diện đúng rủi ro và hành động kịp thời là điều cần thiết để giảm gánh nặng sức khỏe trong tương lai.
