Thời gian gần đây, mạng xã hội lan truyền thông tin nâng cao sức khoẻ bằng việc vắt một phần tư quả chanh vào tô nạm gầu bò, thêm trứng trần, kèm lời khẳng định “không lo ốm bao giờ”.
Theo PGS.TS Nguyễn Duy Thịnh - chuyên gia Công nghệ thực phẩm, Nguyên giảng viên Viện Công nghệ Sinh học và Thực phẩm (Đại học Bách khoa Hà Nội), đây chỉ là công thức cá nhân bị thổi phồng, hoàn toàn không phải kiến thức khoa học hay chế độ ăn giúp nâng cao thể lực, trí tuệ.
“ Không có chế độ dinh dưỡng nào dựa trên một món ăn đơn lẻ có thể cải thiện sức khỏe tổng quát. Đây đơn giản là mẹo ăn uống để thu hút tương tác” , PGS.TS Nguyễn Duy Thịnh nói.
Cùng quan điểm trên, PGS.TS Nguyễn Trọng Hưng, Viện Dinh dưỡng quốc gia cho biết, những nội dung kiểu này ra đời chủ yếu để "câu like, câu view", không có bằng chứng y khoa.
Theo các chuyên gia, nước chanh đúng là chứa vitamin C và mang lại một số lợi ích nhất định. Tuy vậy, tác dụng của chanh không thần kỳ như cách mạng xã hội mô tả. Việc uống nước chanh buổi sáng hay kết hợp chanh với món ăn nóng không phải “lá bùa chống bệnh”.
Người dùng mạng lan truyền công thức vắt phần tư quả chanh vào tô nạm gầu kèm trứng giúp khỏe mạnh. (Ảnh minh hoạ)
Thời gian gần đây, mạng xã hội xuất hiện nhiều video khẳng định uống chanh muối mỗi ngày có thể “kiềm hóa cơ thể”, “thanh lọc gan thận”, thậm chí chữa được ung thư và HIV. Những nội dung này nhanh chóng lan rộng, được nhiều người tin theo như dạng “thần dược tự nhiên” thay thế thuốc men.
Bác sĩ chuyên khoa II Dương Minh Tuấn, Khoa Nội tiết – Đái tháo đường, Bệnh viện Bạch Mai, cho rằng đây là nhận thức nguy hiểm. Ông nhấn mạnh chanh muối chỉ là thức uống quen thuộc, không thể gánh vai trò điều trị bệnh.
Quan niệm “kiềm hóa cơ thể” vốn sai từ gốc. Cơ thể duy trì pH máu trong khoảng rất hẹp, 7,35–7,45, chỉ cần lệch nhẹ đã có thể hôn mê hoặc ngừng tim. Không bất kỳ loại đồ uống nào, kể cả nước kiềm hay chanh muối, có khả năng thay đổi pH máu nếu cơ thể vẫn khỏe mạnh, ngoại trừ làm pH nước tiểu tăng tạm thời - điều không liên quan đến sức khỏe tế bào hay cơ chế sinh bệnh.
Kết luận này phù hợp với tổng quan của Fenton & Huang đăng trên Journal of the American Dietetic Association năm 2011, chỉ ra chế độ ăn “kiềm” không có bằng chứng phòng hay chữa ung thư.
Các tổ chức y khoa lớn như WHO hoặc Hiệp hội Ung thư Mỹ cũng chưa từng đưa ra khuyến cáo “kiềm hóa” để trị bệnh, cho thấy những thông điệp trên mạng xã hội hoàn toàn thiếu cơ sở.
Nhiều người còn tin rằng chanh có thể diệt khuẩn, diệt virus, muối có thể “tẩy độc”, tiêu diệt tế bào ung thư .
Bác sĩ Tuấn giải thích, axit citric chỉ thể hiện tính sát khuẩn trong điều kiện ống nghiệm và ở nồng độ rất cao; khi vào ruột non, nó bị trung hòa ngay và không còn khả năng diệt khuẩn. Muối ăn (NaCl) cũng chỉ là chất điện giải giúp duy trì áp lực thẩm thấu và dẫn truyền thần kinh; nếu dùng nhiều còn gây tăng huyết áp, phù, suy tim, tổn thương thận, hoàn toàn trái ngược với quan niệm “thanh lọc cơ thể”.
Ở những bệnh lý phức tạp như HIV hay ung thư, cơ chế sinh bệnh liên quan đến đột biến gene, rối loạn tín hiệu phân bào hoặc virus tích hợp vào DNA tế bào miễn dịch. Chanh muối không tác động được vào bất kỳ quá trình nào trong số này.
Thực tế, nhiều người tin vào “phương pháp tự nhiên” bỏ qua điều trị chính thống, đánh mất cơ hội vàng. Nghiên cứu của Skylar Johnson đăng trên JNCI năm 2018 cho thấy bệnh nhân ung thư lựa chọn điều trị thay thế có nguy cơ tử vong cao gấp 2,5–5 lần.
Không chỉ không chữa được bệnh, chanh muối pha tùy tiện còn tiềm ẩn nhiều rủi ro. Quá mặn có thể khiến tăng natri máu, gây co giật, lú lẫn; quá loãng gây mất cân bằng điện giải, nặng có thể phù não. Uống nhiều axit dễ gây viêm loét dạ dày, trào ngược và bào mòn men răng; ăn mặn dài ngày tăng nguy cơ tăng huyết áp, suy thận, ung thư dạ dày.
Theo bác sĩ Tuấn, lý do các nội dung “chanh muối chữa bệnh” lan nhanh là vì chúng đơn giản, cảm xúc, dễ hiểu; trong khi phản biện khoa học thường khô khan và ít tiếp cận. Người xem cũng dễ nhầm lẫn những trường hợp bệnh tự cải thiện với hiệu quả của phương pháp, một hiện tượng được gọi là “tự thoái lui về mức trung bình”.
Ông cho rằng chanh muối không phải thức uống xấu; nó có thể giúp bù nước, bổ sung vitamin C sau vận động. Tuy nhiên, đó chỉ là đồ uống giải khát. “Một người nhiễm HIV sống khỏe đến 80 tuổi là nhờ thuốc ARV, không phải nhờ chanh. Một bệnh nhân ung thư khỏi bệnh là nhờ phẫu thuật, hóa trị, thuốc nhắm trúng đích, chứ không phải do ‘kiềm hóa cơ thể’” , ông nói.
Bác sĩ khuyến cáo kỷ nguyên mạng xã hội khiến nhiều người sẵn sàng sáng tạo công thức ăn uống kỳ lạ để thu hút sự chú ý. Tuy nhiên, người đọc cần tỉnh táo, bởi các “công thức thần kỳ” thường không có giá trị dinh dưỡng thực tế và đôi khi gây hại nếu áp dụng bừa bãi.
