Khi tấm biển "Ngưng nhận xe điện" được dựng lên trước cửa hầm chung cư HH Linh Đàm (Hà Nội) vào những ngày cuối năm, đó là biểu hiện của khoảng cách giữa khát vọng chuyển đổi xanh quốc gia và nỗi sợ hãi bản năng về an toàn sinh mạng của cư dân. Khi luật pháp chưa kịp lấp đầy những khoảng trống kỹ thuật, các "lệ làng", những quy định cấm đoán tự phát bắt đầu nảy sinh như một cơ chế tự vệ.
Những ngày qua, Hà Nội nằm trong top đầu thế giới về ô nhiễm không khí có ảnh hưởng đến sức khỏe người dân. Điều đó đặt ra bài toán cấp bách phải tìm lời giải - thay thế xe xăng bằng các phương tiện giao thông xanh hơn. 10 năm qua, Trung Quốc đã đưa Bắc Kinh từ thủ đô có mức độ ô nhiễm không khí ở top đầu thế giới thành nơi có không khí trong lành. Một trong những giải pháp của Bắc Kinh là bỏ dần xe xăng và chuyển sang xe điện.
Nhìn ra thế giới, từ Seoul, Singapore đến New York, câu chuyện này không hề mới. Vậy làm thế nào để giải tỏa nỗi sợ hãi bằng khoa học và luật pháp? Tất nhiên, xe xăng hay xe điện để dưới hầm chung cư đều có nguy cơ gây cháy nổ. Vấn đề đặt ra ở đây là làm sao có được các tiêu chuẩn, quy định an toàn để đảm bảo tính mạng và tài sản cho người dân.
Để hiểu vì sao Ban quản trị (BQT) chung cư HH Linh Đàm hay CT1 Thạch Bàn lại đi đến quyết định “cực chẳng đã” là cấm xe điện, ta cần nhìn thẳng vào bản chất của nỗi sợ. Nó không vô căn cứ.
Tại Việt Nam, nỗi sợ này được cộng hưởng bởi một hạ tầng “lệch pha”. Các tòa nhà như HH Linh Đàm được thẩm duyệt PCCC từ cả thập kỷ trước theo quy chuẩn dành cho xe động cơ đốt trong. Hệ thống chữa cháy Spinkler (phun nước tự động) thông thường có thể dập tắt đám cháy xe xăng, nhưng với xe điện, nó chỉ có tác dụng làm mát cầm chừng. Sự lo lắng của BQT là điều có thể cảm thông, dù hành động cấm đoán của họ đang vấp phải sự phản đối về mặt pháp lý.
Singapore và châu Âu: Dùng kỹ thuật trị nỗi sợ
Để đảm bảo an toàn, Hàn Quốc chọn cách "siết" năng lượng khi ban hành khuyến cáo cấm xe điện sạc trên 90% đi vào hầm chung cư và giới hạn các trụ sạc nhanh công cộng ở mức 80%. Trong khi đó, Singapore và châu Âu chọn con đường chông gai hơn nhưng bền vững hơn: "Chuẩn hóa" sự an toàn.
Singapore, quốc gia có mật độ dân số và mô hình chung cư rất giống Hà Nội và TPHCM, không cấm xe điện xuống hầm. Thay vào đó, họ ban hành Tiêu chuẩn TR 25 cực kỳ nghiêm ngặt. Bất kỳ trạm sạc nào muốn lắp đặt đều phải có một công tắc ngắt điện khẩn cấp nằm trong phạm vi 15 mét. Logic của họ rất thực dụng: Khi cháy xảy ra, điều đầu tiên lính cứu hỏa cần làm là ngắt toàn bộ nguồn điện để tiếp cận hiện trường an toàn.
Tại châu Âu, các chỉ thị như EPBD (chỉ thị hiệu suất năng lượng tòa nhà) cấm các đơn vị quản lý từ chối việc lắp đặt sạc nếu không có lý do kỹ thuật chính đáng (quyền được cắm sạc - Right to Plug). Để cân bằng rủi ro, họ yêu cầu các hầm để xe phải trang bị hệ thống camera nhiệt để phát hiện sự gia tăng nhiệt độ bất thường của pin trước khi khói xuất hiện và hệ thống chữa cháy sương mù nước thay vì phun nước thông thường, giúp dập tắt khí độc và làm mát hiệu quả hơn.
Quay trở lại câu chuyện "phép vua thua lệ làng" tại Việt Nam. UBND phường Hoàng Liệt đã "tuýt còi" lệnh cấm của BQT chung cư HH Linh Đàm, viện dẫn rằng pháp luật không cấm xe điện. Đúng, "phép vua" không cấm, nhưng cũng chưa chỉ rõ “làng” phải làm thế nào để an toàn.
Quy chuẩn kỹ thuật quốc gia QCVN 06:2022/BXD và Thông tư ban hành sửa đổi 1:2023 QCVN 06:2022/BXD Quy chuẩn kỹ thuật quốc gia về an toàn cháy cho nhà và công trình hiện nay vẫn chưa có một chương riêng biệt quy định chi tiết về trạm sạc xe điện trong hầm ngầm. Chúng ta chưa có quy định cụ thể về khoảng cách an toàn giữa các xe đang sạc, chưa có yêu cầu bắt buộc về vách ngăn chống cháy chịu lực giữa các khoang sạc và đặc biệt là chưa có quy định về trách nhiệm bảo hiểm.
Chính khoảng trống này đã đẩy các BQT chung cư vào thế cấm cho chắc ăn. Họ sợ trách nhiệm hình sự nếu cháy nổ xảy ra hơn là sợ bị phạt hành chính vì cấm sai luật. Đây là một thực tế mà nhà chức trách cần nhìn nhận: Khi luật pháp thiếu hướng dẫn cụ thể, người dân sẽ tự tạo ra "lệ làng" để bảo vệ mình.
Lời giải cho bài toán Việt Nam
Để "phép vua" thực sự đi vào đời sống và trấn an được "lệ làng", Việt Nam cần một lộ trình chính sách rõ ràng, dựa trên kinh nghiệm quốc tế nhưng phù hợp với hạ tầng chưa được hiện đại hóa qua nhiều thời kỳ của chúng ta.
Thứ nhất, đối với các chung cư cũ như HH Linh Đàm, việc cấm hoàn toàn là vi hiến và đi ngược xu thế. Giải pháp là thiết lập "Vùng đệm an toàn". Các BQT nên quy hoạch khu vực sạc xe điện nằm gần lối ra hầm hoặc gần vị trí thông gió cưỡng bức, cách xa các phương tiện xăng dầu. Tại khu vực này, bắt buộc phải trang bị thêm các thiết bị chữa cháy chuyên dụng như chăn chống cháy - một giải pháp rẻ tiền nhưng hiệu quả cao đã được Malaysia và Hàn Quốc áp dụng rộng rãi để cô lập đám cháy ban đầu.
Thứ hai là lấp đầy khoảng trống pháp lý. Bộ Xây dựng cần sớm ban hành bổ sung quy chuẩn kỹ thuật cho trạm sạc trong nhà. Không cần chờ đợi các nghiên cứu quá cao siêu, chúng ta có thể tham chiếu ngay tiêu chuẩn NFPA 88A của Mỹ hoặc TR 25 của Singapore, trong đó yêu cầu lắp đặt hệ thống ngắt điện khẩn cấp, tăng mật độ đầu phun Sprinkler tại khu vực sạc và bắt buộc có vách ngăn chống cháy lan. Khi có quy chuẩn, BQT sẽ có căn cứ để yêu cầu cư dân tuân thủ hoặc từ chối các xe không đạt chuẩn, thay vì cấm toàn bộ.
Thứ ba, giải bài toán "Trách nhiệm thuộc về ai". Một trong những nỗi sợ lớn nhất của cư dân là cháy xe điện sẽ thiêu rụi cả tòa nhà và không ai chịu trách nhiệm. Học hỏi từ Mỹ và Brazil, Việt Nam cần luật hóa việc bảo hiểm trách nhiệm. Chủ xe điện muốn sạc trong hầm chung cư cần mua gói bảo hiểm trách nhiệm dân sự mở rộng, trong đó người thụ hưởng bao gồm cả BQT tòa nhà. Điều này chuyển giao rủi ro tài chính từ cộng đồng sang các công ty bảo hiểm, giảm bớt gánh nặng tâm lý cho cư dân.
Thứ tư, ứng dụng công nghệ giám sát. Thay vì tốn nhân lực tuần tra, các chung cư nên đầu tư hệ thống camera nhiệt AI. Công nghệ này hiện nay không còn quá đắt đỏ, cho phép phát hiện các điểm nóng trên pin xe trước khi nó bốc cháy hàng chục phút, đủ thời gian để can thiệp. Người dân cũng nên chia sẻ cùng BQT chung cư về chi phí này. An toàn sẽ tốt cho tất cả.
Cấm xe điện vào hầm là một bước lùi của văn minh. Nhưng để mở cửa hầm đón xe điện, chúng ta không thể chỉ dựa vào khẩu hiệu hay các văn bản hành chính mệnh lệnh. Chúng ta cần sự vào cuộc của cả hệ thống để nâng cấp hạ tầng, ban hành quy chuẩn và sòng phẳng trong bảo hiểm. Chỉ khi nào an toàn được định lượng bằng các con số kỹ thuật, được bảo đảm bằng các hợp đồng bảo hiểm và được giám sát bằng công nghệ, khi đó sẽ không còn cơ hội cho “lệ làng” tồn tại nữa.
Bạn có góc nhìn nào về nội dung trên? Hãy để lại ý kiến dưới phần bình luận. Mời bạn đọc cộng tác, gửi tin bài về Báo VietNamNet theo email: [email protected]. Các nội dung phù hợp sẽ được đăng tải. Xin cảm ơn!
