Giữa những ngày đông lạnh giá, một bát canh cá nóng hổi luôn mang lại cảm giác ấm áp, dễ chịu cho bữa cơm gia đình. Thế nhưng, không phải loại cá nào cũng phù hợp để ăn vào mùa đông. Một số loài cá do môi trường sống hoặc đặc tính sinh học có thể tích tụ kim loại nặng vượt mức an toàn , nếu ăn lâu dài sẽ gây hại cho hệ thần kinh, thận và tim mạch .
Dựa trên khuyến cáo của chuyên gia thủy sản và khảo sát thực tế thị trường, bài viết chỉ ra 4 nhóm cá cần đặc biệt thận trọng khi mua vào mùa đông , giúp người tiêu dùng vừa ăn ngon vừa bảo vệ sức khỏe.
1. Cá sống trong bùn lầy (lươn và cá trê)
Lươn là loài cá nước ngọt có sức sống rất mạnh, thường sinh sống ở ao tù, mương rãnh, ruộng lúa nhiều bùn . Với tập tính ăn tạp, lươn thường ăn xác hữu cơ phân hủy, ấu trùng côn trùng, khiến cơ thể dễ tích tụ chì, thủy ngân và các kim loại nặng khác .
Nghiên cứu cho thấy, lươn tự nhiên có hàm lượng kim loại nặng cao gấp 3-5 lần lươn nuôi , đồng thời tỷ lệ nhiễm ký sinh trùng có thể vượt 60% . Nếu nấu không chín kỹ, các loại ký sinh trùng như sán dây đầu dẹt có nguy cơ xâm nhập vào cơ thể người.
Cá trê, thường bị gọi là “cá ăn rác”, cũng là đối tượng gây nhiều tranh cãi. Loài cá này có thể sinh tồn ở môi trường ô nhiễm nặng, thậm chí gần cửa xả thải công nghiệp , thức ăn bao gồm xác động vật và tảo. Điều này khiến cá trê trở thành nơi tập trung kim loại nặng và mầm bệnh .
Kết quả kiểm tra thị trường năm 2024 tại một địa phương ở Trung Quốc cho thấy, 30% mẫu cá trê có hàm lượng thủy ngân vượt chuẩn , một số mẫu có cadimi cao gấp 8 lần mức an toàn . Khi mua, nếu thấy cá trê có lớp nhớt đục, thịt mềm nhão , nên tuyệt đối tránh xa.
2. Cá chết lâu
Mùa đông nhiệt độ thấp có thể làm chậm quá trình phân hủy, nhưng cá chết quá 6 giờ vẫn tiềm ẩn nguy cơ lớn. Khi cá chết, protein trong cơ thể bị phân giải tạo ra histamine , có thể gây buồn nôn, nôn mửa, tiêu chảy . Đồng thời, khi tế bào bị phá vỡ, kim loại nặng càng dễ được hấp thu vào cơ thể người .
Một tiểu thương bán cá tiết lộ: “Cá chết chỉ bán được khoảng 1/3 giá cá sống, nhưng nội tạng đã bắt đầu hỏng. Người bán chúng tôi cũng không dám ăn”.
Cách phân biệt cá tươi - cá chết:
- Nhìn mang cá: cá tươi mang đỏ tươi, cá chết mang nhạt màu hoặc nâu sẫm.
- Ấn thịt cá: cá tươi có độ đàn hồi tốt, cá ươn để lại vết lõm lâu hồi.
- Ngửi mùi: cá tươi mùi tanh nhẹ, cá chết có mùi chua, hôi khó chịu.
3. Cá biển bảo là quản kém
Cá đao là loại cá biển được ưa chuộng vào mùa đông nhưng rất khó bảo quản . Cá đạt chuẩn thường được cấp đông nhanh ở -18 độ C , thân cá sáng, vảy bám chắc. Ngược lại, cá kém chất lượng thường do rã đông - cấp đông nhiều lần , khiến vảy bong tróc, thịt bở.
Đáng lo hơn, một số người bán còn ngâm cá trong hóa chất bảo quản công nghiệp để che giấu dấu hiệu hư hỏng.
Cách chọn cá đao an toàn:
- Sờ vảy: cá tươi vảy bám sát thân, khó bong.
- Quan sát mắt: mắt căng, trong là cá tươi; mắt lõm, đục là cá đã kém chất lượng.
- Kiểm tra bụng cá: thịt chắc, không mùi lạ; nếu xám trắng, có nhớt, nên bỏ ngay.
4. Cá sống ở vùng nước ô nhiễm
Các loài cá lọc nước như cá mè trắng, cá mè hoa do ăn sinh vật phù du dễ tích tụ kim loại nặng . Cá từ vùng nước ô nhiễm thường có mùi tanh nồng bất thường , dù chế biến kỹ vẫn khó khử hết.
Năm 2025, một tổ chức môi trường Trung Quốc phát hiện cá mè tại khu vực sông gần khu công nghiệp có hàm lượng chì cao gấp 4,2 lần tiêu chuẩn an toàn quốc gia .
Giải pháp thay thế an toàn hơn
- Ưu tiên cá nuôi trong môi trường kiểm soát như cá rô phi, cá vược nuôi tuần hoàn , hàm lượng kim loại nặng thấp hơn cá tự nhiên trên 70%.
- Chọn cá biển nhỏ, ít thủy ngân như cá hồi, cá mòi; tránh cá ăn thịt lớn như cá ngừ, cá kiếm.
- Khi nấu, thêm tỏi, hành tây giàu hợp chất lưu huỳnh giúp hỗ trợ đào thải kim loại nặng.
- Sau bữa ăn, bổ sung trái cây giàu vitamin C như kiwi, hoặc rau xanh như bông cải xanh để tăng khả năng giải độc của gan.
Ăn cá khoa học để vừa ngon vừa an toàn
- Người trưởng thành nên ăn không quá 500g cá mỗi tuần ; phụ nữ mang thai và trẻ em nên giảm một nửa.
- Tránh ăn đầu cá, da cá, nội tạng , vì đây là nơi tích tụ kim loại nặng cao gấp 3-5 lần thịt cá.
- Ưu tiên hấp, nấu canh , vừa giữ được dinh dưỡng vừa tiêu diệt phần lớn ký sinh trùng; hạn chế chiên rán, nướng nhiệt cao.
Nguồn và ảnh: 163.com
