"Sự phản chiếu gia đình" là khái niệm chỉ việc mọi trạng thái trong gia đình, từ bầu không khí, sự gắn kết hay xung đột giữa cha mẹ đều sẽ phản chiếu và để lại dấu ấn lên con cái. Trẻ em giống như một tấm gương trong sáng, dễ dàng hấp thụ những gì diễn ra xung quanh. Nếu cha mẹ thường xuyên căng thẳng, xung đột, hoặc thiếu sự gắn kết, điều đó có thể biểu hiện ở con qua những thay đổi về cảm xúc, hành vi, thậm chí sức khỏe thể chất.
Không ít trường hợp, cha mẹ tưởng rằng vấn đề ở trẻ bắt nguồn từ tính cách hoặc khả năng thích ứng của con, nhưng thực tế nguyên nhân lại nằm ở chính mối quan hệ giữa hai người lớn.
Dưới đây là một số dấu hiệu phổ biến cho thấy trẻ có thể đang chịu ảnh hưởng tiêu cực từ bầu không khí gia đình:
1. Thường xuyên kêu đau nhưng không tìm ra nguyên nhân
Có những đứa trẻ liên tục than phiền về đau dạ dày, đau bụng, đau đầu. Cha mẹ đưa đi khám nhiều lần nhưng kết quả kiểm tra đều bình thường. Nhiều người dễ nghĩ con giả vờ để trốn học hoặc thu hút sự chú ý, nhưng sự thật là những cơn đau đó hoàn toàn có thật, chỉ là nguyên nhân xuất phát từ tâm lý.
Khi mối quan hệ cha mẹ không tốt, trẻ có thể rơi vào trạng thái lo âu, sợ hãi. Chúng lo sợ bị bỏ rơi, không còn được ở bên một trong hai người, hoặc sợ rằng gia đình sẽ tan vỡ. Sự lo lắng kéo dài này tác động trực tiếp đến hệ thần kinh, ảnh hưởng đến tiêu hóa, giấc ngủ, miễn dịch… và gây ra những "cơn đau" không rõ nguyên nhân y khoa.
Ảnh minh hoạ
2. Trở nên hung hăng, bạo lực
Một số trẻ vốn hiền lành nhưng bỗng thay đổi, trở nên dễ cáu gắt, thích tranh giành, bắt nạt bạn, thậm chí đánh nhau. Nhiều trường hợp, nguyên nhân là ở nhà trẻ thường xuyên chứng kiến cảnh cha mẹ cãi vã, xô xát, đập phá đồ đạc. Khi bạo lực trở thành hình mẫu giải quyết xung đột, trẻ sẽ vô thức học theo.
Khi con gây chuyện ở trường hoặc nơi công cộng, thay vì chỉ trích ngay, cha mẹ cần bình tĩnh quan sát và tự hỏi: Liệu mối quan hệ giữa hai người lớn có đang bất ổn, vô tình đẩy con vào trạng thái căng thẳng và phản ứng tiêu cực hay không?
3. Dễ xúc động, tự ti
Một số trẻ trở nên nhạy cảm, hay giận dỗi, dễ bật khóc hoặc có hành vi ăn vạ. Chúng có thể nói những câu như "Không ai thích con" hoặc "Ai cũng nói xấu con". Đây là những dấu hiệu cho thấy trẻ đang cảm thấy không được yêu thương và thiếu cảm giác an toàn trong gia đình.
Nguyên nhân thường đến từ việc cha mẹ liên tục tranh cãi hoặc xung đột. Dù không trực tiếp bị mắng mỏ, trẻ vẫn cảm nhận rõ ràng bầu không khí căng thẳng và tự gán cho mình suy nghĩ rằng mình là nguyên nhân khiến cha mẹ không vui. Khi gia đình lấy lại sự hòa thuận, cảm xúc của trẻ cũng dần ổn định hơn.
4. Bỏ bê học hành, buông xuôi
Có những đứa trẻ vốn học khá, chăm chỉ, nhưng bỗng sa sút rõ rệt: không làm bài tập, ngủ gật trên lớp, chơi điện thoại đến khuya. Cha mẹ đôi khi tức giận, cho rằng con lười biếng hoặc thiếu ý chí. Nhưng thực tế, nhiều em cố tình "buông xuôi" như một cách để cha mẹ chú ý và ở bên nhau nhiều hơn.
Đằng sau hành vi này thường là những biến cố như gia đình gặp khó khăn tài chính, cha mẹ mâu thuẫn nặng nề hoặc ly thân. Không biết cách trực tiếp bày tỏ mong muốn, trẻ chọn cách tạo ra "vấn đề" để buộc cha mẹ tạm gác bất hòa mà cùng quan tâm đến mình.
Thông điệp từ tâm lý học
Tâm lý học gia đình chỉ ra rằng: Gia đình là một hệ thống gắn kết, mọi thành viên đều ảnh hưởng qua lại. Khi mối quan hệ cha mẹ mất cân bằng, trẻ thường vô thức dùng "hành vi vấn đề" để chuyển hướng mâu thuẫn. Ví dụ, khi trẻ ốm, cha mẹ sẽ tạm ngừng cãi nhau để chăm sóc; khi trẻ gây rối, cha mẹ buộc phải hợp tác để giải quyết.
Những hành vi này thoạt nhìn có vẻ nổi loạn hoặc khó chấp nhận, nhưng thực chất lại là lời cầu cứu.
Cha mẹ cần làm gì?
Quan sát và đánh giá bầu không khí gia đình.
Tránh cãi nhau hoặc bộc lộ cảm xúc tiêu cực trước mặt con.
Không trút giận lên con khi bản thân đang bức xúc với bạn đời.
Học cách giao tiếp tích cực, lắng nghe nhau và tìm giải pháp thay vì đối đầu.
Một gia đình hạnh phúc không phải là nơi không bao giờ có mâu thuẫn, mà là nơi các thành viên biết cách giải quyết mâu thuẫn một cách tôn trọng và yêu thương. Khi cha mẹ thay đổi, con cũng sẽ thay đổi. Vợ chồng hòa thuận, yêu thương chính là nền tảng để trẻ phát triển toàn diện cả về thể chất lẫn tinh thần.
