Ngôi miếu qua 3 thế kỷ
Thiên Hậu cung, theo bức hoành viết bằng chữ Hán treo giữa cửa vào chánh điện, có lối kiến trúc tương tự kiến trúc phổ biến ở các ngôi chùa miếu người Hoa, theo mô hình "tứ hợp viện" được bố cục theo hình chữ nhật, lấy trục dọc làm trục đối xứng với quần thể gồm tiền điện, sân thiên tĩnh, hương đình, chánh điện và hai dãy nhà dọc hai bên gọi là đông lang và tây lang. Vật liệu trong gian chánh điện hầu hết làm bằng gỗ quý, chạm trổ tinh vi sắc sảo.
Theo lời của các vị trong Ban trị sự, ngôi miếu này ngày xưa gọi là miếu Bà Mã Châu. Miếu được xây dựng từ năm 1882, đầu tiên là một mái lá đơn sơ để thờ Thiên Hậu Thánh Mẫu; đến năm 1903 được trùng tu, xây cất quy mô. Việc thờ tự được xác nhận ở cổng chùa qua câu đối viết bằng chữ Hán chiết tự hai chữ Thiên Hậu: Thiên ân vĩnh tích kiều cư lạc/ Hậu đức trường lưu miếu mạo tôn.
Cổng miếu Bà Thiên Hậu
ẢNH: HOÀNG PHƯƠNG
Theo nhà nghiên cứu Trương Ngọc Tường, thời Pháp thuộc, nơi đây là vùng biên địa nên có nhiều người Hoa nhập cư. Họ đến vùng đất này bằng thuyền buồm. Tháng 9.1882, chính quyền thực dân Pháp cho thành lập 5 bang ở các hạt Bạc Liêu, Rạch Giá, Hà Tiên… và cử các bang trưởng để kiểm tra những người mới nhập cư, đồng thời làm nhiệm vụ tương trợ, tạo công ăn việc làm, giúp chính quyền thu thuế. Đây cũng là thời điểm các hội quán, cơ sở tín ngưỡng của người Hoa được phép xây dựng.
Truyền thuyết Bà Mã Châu
Theo ông Trương Ngọc Tường, Bà Mã Châu là cách gọi tránh Thiên Hậu Thánh Mẫu, từ Châu My hay My Châu mà ra. Ở Hà Tiên và Trà Vinh cũng có miếu Bà Mã Châu. Thiên Hậu Thánh Mẫu là vị nữ thần phù hộ người đi biển, được người Hoa tôn thờ, gọi chung là "Bà" hoặc gọi là Lâm nữ thần, vốn là con gái của vợ chồng Lâm Nguyên đời Tống, quê ở Châu My, huyện Bồ Điền, ven biển Phúc Kiến.
Cuộc đời Lâm nữ thần ngắn ngủi nhưng đầy huyền thoại. Tương truyền, khi mới 8 tuổi đã biết đốt nhang, tụng kinh. Lúc 13 tuổi ngộ đạo thần tiên, dân gian gọi là Mặc Nương, tức cô gái có thể thông tiếp với thế giới huyền diệu. Lâm Mặc Nương đắc đạo thành tiên thần tại thế, hiển lộng thần thông cứu người bị nạn ngoài biển khơi, trong số đó có 2 người anh của bà làm nghề lái buôn đường biển.
Mặt tiền miếu Bà Thiên Hậu
ẢNH: HOÀNG PHƯƠNG
Chuyện kể thân sinh của Lâm nữ thần cùng 2 người anh buôn bán ở tỉnh Giang Tây (Trung Quốc). Trong một chuyến đi buôn, cả ba gặp bão tố, thuyền bị chìm. Lúc ấy bà ở nhà, đang ngồi dệt vải bên cạnh mẹ. Thình lình bà ngưng tay dệt, mắt nhắm lại, hai tay đưa về phía trước như cố gắng trì níu vật gì. Người mẹ hoảng sợ vỗ vào vai con gái hỏi có chuyện gì? Một lúc lâu bà tỉnh dậy rồi khóc và kể: "Con thấy thuyền của cha và hai anh gặp bão tố và đang chìm ngoài bể. Con cố sức cứu cha nhưng mẹ vỗ vai con mà khuấy rối. Tại mẹ mà cha con chết. Hai anh con còn sống được là nhờ con đã cứu thoát…".
Quả nhiên, lời nói ấy đúng sự thật. Tin đồn lan khắp vùng Giang Tây. Người đi biển mỗi khi gặp sóng gió đều kêu tên bà My Châu mà khấn vái cầu tai qua nạn khỏi. Huyền thoại càng phổ biến rộng. Vua Tống Huy Tông biết chuyện đã ra lệnh xây dựng đền thờ Lâm Thần Nữ tại Phúc Kiến, lấy hiệu là Từ Thuận Cung. Đến đời Khang Hy thứ 19 (1680) vị nữ thần này được phong danh hiệu Diệu Linh Chiêu ứng Hoàng nhân Phổ tế Thiên Hậu.
Đất Cà Mau xưa có nhóm di thần nhà Minh vào định cư, khai phá. Họ đi theo đường biển vào và gặp nhiều sóng gió tai nạn nên sùng tín vị thần biển này.
Vay tiền không cần giấy nợ
Ngày 23.3 âm lịch hằng năm là ngày vía Bà Thiên Hậu, hiện nay vẫn còn duy trì một số tập tục, nghi thức. Vào ngày lễ chính, Ban trị sự tổ chức lễ rước có chiêng trống, nhạc, cờ xí và kèn tây… Rạng sáng, đoàn khởi hành đi đến chùa Giác Thiền, sau đó tới miếu Quan Đế (còn gọi là Chùa Ông) - nơi đặt trụ sở của Hội tương tế người Hoa tại Cà Mau, để thực hiện một số nghi thức cúng tại đây rồi mới quay về.
Gian chánh điện miếu Bà Thiên Hậu
ẢNH: HOÀNG PHƯƠNG
Trước năm 1975, miếu Bà Thiên Hậu có hai lệ cúng. Lệ cúng vào dịp Tết Nguyên tiêu thường cúng lớn, có gánh hát Tiều (Triều Châu) phục vụ suốt cả tuần. Ngày kết thúc lễ có tổ chức cuộc cho vay tiền và ban trái cây, thường là trái cam. Người ta tin rằng tiền vay đem về làm ăn mau phát đạt, còn trái cây là lộc, có thể trị bệnh. Nhưng vay một thì phải trả hai, không cần làm giấy nợ. Người quản lý tiền vay (gọi là tài phú) chỉ biên tên họ và địa chỉ người vay vào sổ, ai nấy đều trả đủ vào ngày rằm năm tới. Đây cũng có thể xem là một trong những hoạt động tương tế của Hội quán người Hoa được "tín ngưỡng hóa".
Ngoài ra, ngày 16 tháng giêng âm lịch hằng năm, miếu Bà Thiên Hậu còn tổ chức cúng cô hồn với lễ "thí giàn" khá độc đáo. Giàn thí cao chừng 5 m, đặt giữa sân, trên lót ván và chất đầy các loại bánh kẹo, trái cây do các thương gia đem đến cúng. Chính giữa giàn có làm một hình nộm bằng giấy gọi là Ông Tiêu, trong bụng có để vài ba chục đồng tiền lẻ. Đây là buổi lễ hấp dẫn nhất. Khi các sư thầy tụng xong, tiếng trống báo hiệu vừa dứt thì mọi người xô tới giựt giàn, trèo lên moi bụng ông Tiêu để lấy tiền "lộc". (còn tiếp)
