Việc phân cấp phải dựa trên pháp luật và năng lực thực tiễn. Với hồ sơ đất đai có giá trị lớn, nếu xã/phường xử lý sai thẩm quyền, việc truy cứu trách nhiệm sẽ vô cùng phức tạp bởi theo luật, đây là chức năng của Văn phòng Đăng ký đất đai (VPĐKĐĐ) cấp tỉnh.
Liên quan đến đề xuất chuyển các chi nhánh VPĐKĐĐ về cấp xã nhằm tạo thuận lợi cho người dân trong thực hiện thủ tục đất đai, TS Phạm Viết Thuận, Viện trưởng Viện Kinh tế Tài nguyên và Môi trường TPHCM, đã trao đổi với VietNamNet về vấn đề này.
- Ông có thể chia sẻ quan điểm về đề xuất phân cấp, đưa VPĐKĐĐ về cấp xã/phường?
TS Phạm Viết Thuận: Chúng ta đang vận hành mô hình chính quyền địa phương 2 cấp. Việc sắp xếp lại VPĐKĐĐ cấp tỉnh là điều tất yếu và nhiều địa phương đã thực hiện theo hướng tổ chức chi nhánh theo khu vực.
Tuy nhiên, theo tôi, cần tách bạch rõ hai nhóm chức năng: Chức năng kỹ thuật tài nguyên đất đai như đăng ký, cấp sổ, đo đạc, cập nhật dữ liệu… phải do VPĐKĐĐ cấp tỉnh đảm nhiệm.
Chức năng quản lý nhà nước về đất đai như giao đất, cho thuê đất, giải phóng mặt bằng, chuyển mục đích sử dụng đất… có thể giao cho cấp xã.
- Hiện nay, chức năng và nhiệm vụ của VPĐKĐĐ được pháp luật quy định trong những văn bản pháp luật nào? Nếu muốn chuyển nhiệm vụ đăng ký đất đai về cấp xã/phường, hệ thống pháp luật cần điều chỉnh những gì?
Chức năng, nhiệm vụ của VPĐKĐĐ hiện được quy định tại Luật Đất đai và cụ thể hóa tại Điều 13 Nghị định 102/2024 của Chính phủ. Theo đó, VPĐKĐĐ là đơn vị sự nghiệp công lập cấp tỉnh, thực hiện đăng ký, cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất; đo đạc – chỉnh lý – lập bản đồ địa chính; quản lý hồ sơ địa chính; vận hành hệ thống thông tin đất đai; thống kê – kiểm kê đất đai; đăng ký biện pháp bảo đảm và cung cấp dịch vụ công về đất đai.
Nghị định cũng quy định rõ các nhiệm vụ của VPĐKĐĐ như: đăng ký đất đai và biến động; cấp, đính chính, thu hồi giấy chứng nhận quyền sử dụng đất; kiểm tra trích đo; cập nhật và quản lý dữ liệu đất đai; cung cấp thông tin đất đai; thu phí, lệ phí và quản lý nhân sự, tài chính của VPĐKĐĐ.
Nếu chuyển chức năng đăng ký đất đai về cấp xã/phường, trước hết phải sửa Luật Đất đai và điều chỉnh Nghị định 102/2024/NĐ-CP. Cùng với đó, chúng ta cần xây dựng đề án thí điểm theo lộ trình. Thực tế năm 2013, khi thành lập chi nhánh VPĐKĐĐ cấp huyện, các địa phương cũng phải thí điểm 2 năm trước khi triển khai trên phạm vi toàn quốc.
Cấp xã/phường có đủ năng lực?
- Theo ông, cấp xã/phường có đủ năng lực đảm nhận nhiệm vụ đăng ký đất đai và quản lý dữ liệu hay không?
Tôi khẳng định là rất khó, thậm chí không khả thi ở thời điểm hiện nay. Hiện nay, hơn 80% xã chưa đạt chuẩn hạ tầng công nghệ thông tin và thiếu nhân sự chuyên môn về đất đai; cơ sở dữ liệu đất đai quốc gia mới hoàn thành giai đoạn 1, chưa vận hành đồng bộ toàn quốc; Bộ Nông nghiệp và Môi trường vẫn đang triển khai đề án số hóa dữ liệu đất đai tới năm 2027.
Hơn nữa, nếu giao toàn bộ việc này cho xã/phường, chi phí đầu tư hạ tầng cho 3.321 xã/phường sẽ vô cùng lớn. Bộ máy cấp xã sẽ phình to, trái tinh thần tinh gọn của Đảng. Ngược lại, mô hình 703 chi nhánh VPĐKĐĐ cấp tỉnh hiện nay đang hoạt động ổn định; giữ nguyên trong 3–5 năm nữa là phù hợp và an toàn.
- Với mô hình chính quyền đô thị hai cấp, theo ông nên tổ chức VPĐKĐĐ theo hướng nào?
Quan điểm của tôi là nên giữ VPĐKĐĐ cấp tỉnh là đầu mối duy nhất xử lý toàn bộ kỹ thuật đất đai: đăng ký, cấp sổ đỏ, đo đạc, dữ liệu. Cấp xã chỉ nên thực hiện nhiệm vụ quản lý hành chính theo phân cấp: giải phóng mặt bằng, giao – cho thuê đất, chuyển mục đích sử dụng…
Nếu đưa về xã, chúng ta phải có lộ trình, đề án, biên chế, hạ tầng, cơ chế phối hợp; đồng thời cần nguồn lực hàng nghìn tỷ đồng mỗi năm – điều này không hợp lý trong bối cảnh tinh giản bộ máy.
- Theo ông, có cần một đề án liên bộ giữa Bộ Nội vụ và Bộ Nông nghiệp & Môi trường để thống nhất mô hình VPĐKĐĐ hay không?
Tôi cho rằng rất cần thiết. Mọi thay đổi liên quan VPĐKĐĐ phải được đánh giá bằng nghiên cứu khoa học: hạ tầng, nhân sự, chuyên môn, dữ liệu.
Năm 2012, các bộ từng xây dựng dự thảo Đề án 447/QĐ-TTg về thí điểm kiện toàn hệ thống Văn phòng Đăng ký quyền sử dụng đất thành một cấp trực thuộc Sở Tài nguyên và Môi trường (trước đây) để sau đó Chính phủ ban hành Nghị định 43/2015 quy định về chức năng, nhiệm vụ của VPĐKĐĐ.
Lần này chúng ta cũng nên làm tương tự, bảo đảm phù hợp pháp luật và mô hình chính quyền hai cấp. Tôi cho rằng phải tuyệt đối tuân thủ Nghị quyết 57-NQ/TW (2024) về đột phá chuyển đổi số quốc gia và Nghị quyết 66-NQ/TW (2025) về đổi mới công tác xây dựng pháp luật.
Việc sắp xếp VPĐKĐĐ phải bảo đảm tính pháp lý, thận trọng, tránh hệ lụy lâu dài, đặc biệt là rủi ro về dữ liệu và trách nhiệm công vụ trong quá trình vận hành chính quyền địa phương hai cấp.
- Xin cảm ơn ông!
