Tại phiên thảo luận ở hội trường sáng nay, đại biểu Trần Thị Thu Đông (Cà Mau) nêu ý kiến về quy định cho phép tổ chức, cá nhân sử dụng văn bản và dữ liệu đã công bố hợp pháp nhằm nghiên cứu, huấn luyện và phát triển hệ thống trí tuệ nhân tạo (AI).
Theo bà, AI là xu thế tất yếu, có vai trò quan trọng trong sự phát triển kinh tế số và công nghiệp văn hóa.
Dự thảo luật đề cập đến một vấn đề mà ngay cả thế giới hiện nay cũng chưa đạt được sự đồng thuận. Liên minh châu Âu đã phải tranh luận nhiều năm để đưa ra 2 cơ chế thận trọng về khai thác dữ liệu. Rất nhiều quốc gia đang tạm thời dừng mở rộng ngoại lệ vì nguy cơ xâm hại và tác động tiêu cực đến thu nhập của cộng đồng sáng tạo.
Đại biểu cho rằng, trong bối cảnh chung ấy, nên tiếp tục nghiên cứu thêm. Cộng đồng khoa học, nghệ thuật và sáng tạo, những người trực tiếp bị tác động đang hết sức lo ngại.
Theo đại biểu, cần sự hỗ trợ của AI nhưng không thể đánh đổi bản quyền. Đại biểu Trần Thị Thu Đông phân tích, nếu quy định chưa chặt chẽ đã ban hành sẽ đối diện với những nguy cơ dữ liệu sáng tạo của nghệ sĩ có thể bị thu thập tràn lan, sao chép hàng loạt. Các sản phẩm AI tạo ra từ chính các tác phẩm của họ sẽ cạnh tranh trở lại với họ trên thị trường, nguy cơ xóa nhòa dấu ấn sáng tạo, thậm chí làm biến dạng tác phẩm.
"Chúng ta tuyệt đối không thể để lao động sáng tạo trở thành nguồn tài nguyên miễn phí cho các hệ thống tự động", bà Đông nhấn mạnh.
Đại biểu Phạm Trọng Nghĩa (Lạng Sơn) nhận định, thế giới có nhiều cách tiếp cận khác nhau về quyền sở hữu trí tuệ đối với sản phẩm do AI tạo ra nhưng có thể chia thành 3 nhóm. Với nhóm quan điểm thận trọng, không thừa nhận quyền sở hữu trí tuệ nếu thiếu yếu tố con người hay do con người tạo ra, yếu tố tác giả là điều kiện bắt buộc để xác lập quyền sở hữu trí tuệ.
Nhóm quan điểm khác cho rằng khi một sản phẩm được tạo ra bằng AI mà có sự can thiệp sáng tạo đáng kể của con người thì được bảo hộ. Việc bảo hộ chỉ giới hạn ở những phần do con người trực tiếp sáng tạo hoặc chỉnh sửa đáng kể sau khi AI tạo ra.
Quan điểm khác lại ủng hộ công nhận sản phẩm do AI tạo ra. Cá biệt, có quan điểm cho rằng AI tạo ra tác phẩm mà không có sự can thiệp của con người, AI phải được công nhận tác giả điện tử có quyền, quyền sở hữu thuộc về chủ sở hữu.
Dự thảo luật hiện nay không thừa nhận quyền sở hữu trí tuệ của AI, không bảo hộ các tác phẩm do AI tạo ra. Tuy nhiên, theo ông Nghĩa, đối với các quốc gia đang phát triển như Việt Nam, việc thu hút vốn đầu tư vào công nghệ AI rất quan trọng.
Cần hoàn thiện tòa án chuyên biệt về sở hữu trí tuệ
Phát biểu giải trình cuối phiên thảo luận, Bộ trưởng KH&CN Nguyễn Mạnh Hùng cho biết, dự thảo luật này tập trung nguyên tắc sở hữu trí tuệ phải trở thành tài sản của doanh nghiệp, có thể định giá, mua bán, được đưa vào báo cáo tài chính; có thể là tài sản đảm bảo để đi vay góp vốn, nhất là tài sản công nghệ mới, công nghệ số, AI.
Chuyển dịch quan trọng nhất của sở hữu trí tuệ là chuyển dịch từ bảo vệ quyền sang tài sản hóa, thương mại hóa và thị trường hóa các kết quả nghiên cứu.
Bộ trưởng cho biết, với một quốc gia phát triển có tài sản vô hình, tài sản trí tuệ chiếm tới 80% tổng tài sản quốc gia. Việt Nam đã đến giai đoạn phải ưu tiên phát triển và bảo vệ tài sản trí tuệ để phát triển thành nước có thu nhập cao.
Về sản phẩm do AI tạo ra, Bộ trưởng khẳng định, AI không phải là chủ thể quyền sở hữu trí tuệ. Sản phẩm do AI tự động tạo ra, không có sự tham gia của con người thì không được bảo hộ bản quyền sáng chế như tác phẩm của con người.
"Sản phẩm do con người sử dụng AI như một công cụ để tạo ra, giống như bút vẽ, máy ảnh và con người có đóng góp sáng tạo đáng kể như ý tưởng, chỉ đạo, lựa chọn, chỉnh sửa kết quả AI thì có thể công nhận là tác giả, nhà sáng chế. Nếu con người đóng góp ít, dùng AI như một đồng nghiệp, ví dụ chỉ đưa ra yêu cầu ngữ cảnh thì không phải tác giả, nhưng có quyền sử dụng và thương mại", Bộ trưởng phân tích.
Bộ trưởng cho biết, cơ bản các nước đang tiếp cận theo hướng này. Luật sẽ giao Chính phủ xác định mức độ sáng tạo của người dùng để có cơ chế bảo hộ phù hợp.
Ban soạn thảo sẽ tiếp tục nghiên cứu kỹ ý kiến về việc sử dụng thông tin đã được công bố hợp pháp, công khai và công chúng được phép tiếp cận nhằm mục đích huấn luyện AI, với điều kiện là kết quả đầu ra của AI không xâm phạm quyền tác giả.
Bộ trưởng cũng cho rằng cần hoàn thiện tòa án chuyên biệt về sở hữu trí tuệ; bổ sung các hình phạt mang tính răn đe, coi xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ như "ăn cắp trong thế giới thực". Việc xử lý nghiêm minh trong môi trường số cũng là giải pháp có tính đột phá.
