Đường thiên lý và tờ báo in 1.300 đồng

Học sinh đạp xe đi làm báo

Tôi đi làm báo với "đồng phục học sinh": áo trắng, quần tây xanh cùng hành trang là cuốn tập, cây viết và chiếc xe đạp. 

Trẻ và "cà tàng" đến mức khi đến trụ sở công an Q.3 cũ (TP.HCM) lấy tin năm 2002, người trực cổng còn hỏi: "Em đi đâu đây?" May là lúc đó, chú Nguyễn Văn Hoàng Hải (nguyên Phó trưởng công an Q.3 - nay đã qua đời) gọi điện cho trực ban, tôi mới được thoải mái vào phòng Phó trưởng công an quận làm việc.

Nếu các bạn trẻ bây giờ, cái gì thấy cũng lạ, cũng hay và có thể làm content trên mạng xã hội được thì tôi của năm 2002 cũng vậy. 

Một chàng trai vừa vào đời thấy cái gì cũng mới mẻ và thế là tôi đề xuất đề tài đủ kiểu: nào là hiện tượng chat đêm 24/24 Yahoo Messenger ở phố net Trần Quang Khải (Q.1 cũ), nào là những người đi nhặt tử thi (do tai nạn, tự tử, hay án mạng) viết về những công nhân của tổ nhặt tử thi thuộc Công ty Môi trường đô thị TP.HCM, hay làm phóng sự về hiện tượng "luộc xe" tráo đổi phụ tùng (một kiểu ăn cắp mà người cho mượn xe khó phát hiện) hay cả những "cơn bão đêm" của hàng trăm thanh niên thời đó, cứ tối đến là hẹn nhau nẹt pô, phóng xe thành từng đoàn...

Ảnh: T.L

Tất cả đều là những đề tài tôi quan sát và có người "dẫn đường", một kiểu khám phá đời sống đô thị phong phú và sôi động. 

Hiện nay nội dung tràn ngập các mạng xã hội, ai cũng có thể "làm báo", nhưng làm báo thực sự của thời đó thì không có gì ngoài cuốn sổ, cây viết và phản ánh trung thực nhất những gì đã diễn ra để khi lên mặt báo không bị ai kiện, các tổ chức, cá nhân bị nêu tên không "phản công".

Thời đó tôi không có điện thoại, lận lưng cái thẻ gọi điện thoại công cộng 20.000 đồng để khi sếp kêu chạy đi làm thông tin cháy nhà, tai nạn… còn biết đường báo cáo tình hình từ xa: có thể làm bài hay viết tin. 

Tôi nhớ có lần khoảng 19-20 giờ, vừa ghé vào tòa soạn trên đường Cống Quỳnh (Q.1 cũ) thì sếp bảo có vụ rút súng đe dọa ở tận Phú Lâm (Q.6 cũ), thế là hộc tốc phi xuống… Hiện trường hỗn loạn khi người dân đông nghịt, công an chật kín. Nắm tình hình một hồi thì biết quả thật có vụ va quẹt xe, một thanh niên manh động đã rút súng ra chĩa vào mặt người kia. Sau đó người dân vây lại, lực lượng chức năng có mặt kịp lúc nên không xảy ra hậu quả đáng tiếc nào. Thế nhưng 2 vợ chồng (có chở con theo) bị chĩa súng thì mặt vẫn còn tái mét.

Xoay xở mãi tôi cũng kịp chạy đến trạm điện thoại báo tin cho anh trưởng ban ở tòa soạn và gần 22 giờ, tôi tức tốc về Q.1 để viết cái tin tròn 150 chữ đăng trang nhất báo in ngày hôm sau. 

Sáng hôm sau, tôi lại đơn thương độc mã đến Công an Q.6 để cập nhật chi tiết, lời khai của người rút súng và biện pháp xử lý của cơ quan chức năng. Xong việc, lại chạy vòng qua nhà của bị hại để lấy thêm thông tin, động viên họ vượt qua cơn hoảng loạn.

Xót xa với từng thân phận

Những độc giả lâu năm của báo in chắc hẳn sẽ không quên được trang nhất của mỗi tờ báo. Đó là "mặt tiền" nơi rao những bài viết hay nhất như bài Nước Mỹ bị tấn công đăng sáng 12.9.2001 (về vụ khủng bố kinh hoàng ngày 11.9 ở New York), hay những tin tức nóng hổi về Bộ Công an triệt phá các băng nhóm xã hội đen thời bấy giờ.

Trong từng dòng chảy tin tức ấy, có những vụ việc mà một phóng viên trẻ như tôi phải nghẹn lòng: Đó là vụ cháy tòa nhà ITC tháng 10.2002 khiến hàng chục người chết, đó là cảnh đôi vợ chồng trẻ vì can ngăn côn đồ mà bị đâm tử vong để lại 2 đứa con nhỏ với vành khăn trắng…

19 tuổi, bằng chút nghiệp vụ, tôi có mặt bên trong Nhà tang lễ Bộ Quốc phòng (số 5 Phạm Ngũ Lão, Q.Gò Vấp cũ), chứng kiến dòng người đau đớn đi quanh hàng chục thi thể bị cháy đen đến không thể nhận diện được để tìm kiếm người thân. 

Thảm nạn năm đó ám ảnh tôi đến tận hôm nay khi nhìn vợ chồng ông N.T lặn lội từ miền Trung vào để tìm kiếm con gái N.T.K.T. Hai vợ chồng già cuối cùng cũng nhận diện được thi thể cô con gái 26 tuổi, độ tuổi đẹp nhất của đời người.

Có chung cảm giác mất mát với thân nhân những người xấu số, trong lòng tôi chỉ cầu mong tất cả nạn nhân sẽ sớm được nhận diện chính xác để "trở về" với gia đình. Bệnh viện 175 khi đó mà trực tiếp là Giám đốc Nguyễn Văn Hoàng Đạo cùng Phòng Khoa học kỹ thuật hình sự Công an TP.HCM đã làm việc bất kể đêm ngày, nỗ lực xét nghiệm ADN một cách nhanh nhất, chính xác nhất. 

Suốt 2 ngày, hành trình từ Cống Quỳnh (Q.1 cũ) đến Nhà tang lễ (Q.Gò Vấp cũ) của tôi trĩu nặng bao cảm xúc xót xa để kết tinh thành bài báo 2 ngày tang tóc ở Nhà tang lễ. Và tôi, một phóng viên trẻ của Thanh Niên thời đó, hiểu ra rằng giá trị của mỗi khoảnh khắc tin tức chính là những điều yêu thương trong cuộc sống giữa người với người.

Đường thiên lý cuối năm

Năm 2002 và mãi gần chục năm sau, tờ báo in Thanh Niên với 16 trang và hơn 200 con người vận hành ngày đêm trên khắp mọi miền đất nước chỉ có giá 1.300 đồng, chưa bằng giá giữ một chiếc xe máy. Chúng tôi, những người làm báo Thanh Niên, bằng tất cả nhiệt huyết và nghiệp vụ, nỗ lực mang lại cho độc giả một nguồn tri thức bảo đảm tin cậy, các bài viết phản biện, phản ánh các vấn đề bất cập của xã hội.

Ảnh: T.T

Phóng viên Thanh Niên, trong đó có tôi, cũng không ngần ngại dấn thân vào những lĩnh vực nguy hiểm để bóc trần sai trái trong nhiều lĩnh vực. Có thể kể đến loạt bài Đồng tiền khuynh đảo... trường thi năm 2003 phản ánh thực trạng chung chi mua bán bằng lái xe với sự "ngó lơ" của một số nhân viên công lực thời đó. Hay như vệt bài Nhân viên nhà nước áp dụng luật rừng ở Bến xe miền Đông về nạn tiêu cực ép nhà xe phải chung chi khi xe xuất bến; Thâm nhập đường dây chạy vào đại học tố cáo đích danh những kẻ lợi dụng tâm lý lo lắng của nhiều phụ huynh để lừa đảo hàng chục triệu đồng sau mỗi kỳ tuyển sinh đại học. 

Không chỉ đối mặt với nhiều nguy hiểm, vượt qua những thách thức về mặt nghiệp vụ để bảo đảm độ chính xác, chân thật và khách quan của thông tin luôn là điều kiện tiên quyết khi Báo Thanh Niên dấn thân nói lên sự thật, vạch trần cái xấu.

Trên hành trình mải miết đó, có những loạt bài như Chuyện bi hài trên đường thiên lý cuối năm thực hiện từ 23 tháng chạp Tết Ất Dậu 2005 khi cánh phóng viên chúng tôi lên xe ngược từ Nam ra Bắc. Trong chuyến đi vừa xe đò, vừa xe máy, chúng tôi ghi nhận muôn cảnh phận người ngày cuối năm chật vật trở về với gia đình, với cha mẹ để đón tết. 

Có ai ngờ xuất phát vào trưa 23 tết ở ngã ba Vũng Tàu mà đến chiều 24 tết xe mới vào đến địa phận Hàm Tân (Bình Thuận cũ). Có những quán "cơm tù" với dĩa cơm trắng kèm vài miếng thịt mà giá 60.000 - 70.000 đồng thời đó. Xe vừa chạy vào thì quán kéo rào kẽm gai vây kín. May mà lúc đó tôi đã kịp sắm cho mình con Nokia "hột vịt" thần thánh, chiếc điện thoại chụp ảnh đầu tiên (dù độ phân giải chỉ là 320 pixel), để kịp ghi lại nhiều hình ảnh quý giá trên hành trình vạn dặm ấy.

Cứ thể, ngày đi đêm viết, đến 20 giờ ngày giao thừa, tôi mới kịp trở về nhà trên chuyến tàu ngược chỉ khoảng vài chục khách từ Hà Nội vào đến ga Sài Gòn. Khi đó, Ban biên tập cũng phá lệ khi duyệt đề tài là xong bài nào, đăng bài đó (thường với loạt bài nhiều kỳ sẽ phải hoàn thành đầy đủ cả loạt để trình Ban biên tập trước khi khởi đăng) để kịp thời sự vì tết đã sát bên.

Ảnh: T.L

Báo chí luôn trong tư thế sẵn sàng trong mọi cuộc đua tin tức và Thanh Niên cũng vậy. Suốt gần 25 năm làm báo của bản thân và 40 năm hình thành, phát triển Báo Thanh Niên, chúng tôi còn có thêm sự sẵn sàng cho những tuyến bài chống lại cái xấu, bóc trần tiêu cực, bảo vệ lẽ phải để xã hội, đất nước ngày một phồn thịnh, tươi đẹp.