Giao quyền tuyển giáo viên, thách thức mới cho cả Sở GD-ĐT và phường xã

Chuyển sang mô hình 2 cấp, cơ cấu tuyển dụng giáo viên thay đổi

Trước đây, Sở GD-ĐT phụ trách tuyển giáo viên cho bậc THPT và các đơn vị trực thuộc, còn UBND quận/huyện tuyển giáo viên từ mầm non đến THCS theo mô hình chính quyền 3 cấp. Từ ngày 1/7, khi mô hình chính quyền địa phương 2 cấp được áp dụng trên toàn quốc, cơ cấu ngành giáo dục thay đổi, đặc biệt là không còn phòng GD-ĐT.

Tại TPHCM, trước thời điểm chuyển sang mô hình 2 cấp, từng có đề xuất giao UBND cấp xã quản lý tổ chức, nhân sự các trung tâm học tập cộng đồng và chỉ đạo tuyển dụng giáo viên mầm non theo biên chế được phê duyệt. Cấp xã cũng sẽ quyết định số lượng hợp đồng cho từng vị trí trong các cơ sở giáo dục thuộc phạm vi quản lý.

Trong khi đó, Sở GD-ĐT vẫn giữ vai trò chủ trì hoặc được phân cấp trong tuyển dụng, sử dụng, bổ nhiệm, điều chỉnh chức danh nghề nghiệp, đào tạo - bồi dưỡng và đánh giá nhà giáo, cán bộ quản lý, nhân viên các cơ sở công lập. Sở cũng phụ trách đào tạo, bồi dưỡng đội ngũ ngoài công lập và thực hiện công nhận, bổ nhiệm, miễn nhiệm, điều động, khen thưởng - kỷ luật lãnh đạo các cơ sở công lập.

Bộ GD-ĐT từng có văn bản đề nghị UBND tỉnh phân cấp, ủy quyền cho Sở GD-ĐT chủ trì tuyển dụng, tiếp nhận, điều động, biệt phái và thuyên chuyển giáo viên, nhân viên trong các cơ sở giáo dục trên địa bàn. Theo Bộ, trong bối cảnh đội ngũ công chức cấp xã phụ trách giáo dục còn thiếu về số lượng và hạn chế kinh nghiệm quản lý, giao Sở GD-ĐT thực hiện những nhiệm vụ này là phù hợp với năng lực hiện có.

Việc giao Sở GD-ĐT chủ trì tuyển dụng giúp giảm đầu mối trung gian, nâng cao chất lượng tuyển dụng (dự tuyển một lần nhưng có thể đăng ký vào nhiều trường), tiết kiệm chi phí và mở rộng cơ hội cho ứng viên. Đồng thời, phương án này góp phần hạn chế tình trạng thừa - thiếu giáo viên cục bộ, đảm bảo cơ cấu đội ngũ theo cấp học, môn học và các hoạt động giáo dục.

Sở GD-ĐT, UBND xã và hiệu trưởng: Thách thức trong lựa chọn phương án phù hợp

Ông Huỳnh Thanh Phú, Hiệu trưởng Trường THPT Bùi Thị Xuân, cho rằng trao quyền chủ động tuyển dụng giáo viên cho hiệu trưởng các trường là hướng đi hợp lý và cần thiết trong bối cảnh giáo dục đang đề cao chất lượng đội ngũ.

“Tuyển giáo viên là công việc mang tính chuyên môn, mang hơi thở của trường học, không thể chỉ xử lý như một thủ tục hành chính”, ông Phú nói.

Theo ông Phú, cán bộ phường, xã phần lớn là nhân viên văn phòng hành chính, am hiểu lĩnh vực quản lý địa phương nhưng lại không có nền tảng chuyên sâu về giáo dục. Nếu để phường, xã đứng ra tuyển dụng, quy trình dễ bị “hành chính hóa”, cứng nhắc và thiếu đi sự tinh tế vốn rất quan trọng trong việc chọn lựa một người thầy.

Ông lấy ví dụ, trong bước giảng thị phạm vốn là “bài kiểm tra sống” cho thấy năng lực sư phạm của ứng viên, dù phường xã có mời giáo viên đến hỗ trợ đánh giá, thì quyền quyết định cuối cùng vẫn nằm ở cấp phường, xã. “Như vậy môi trường tuyển dụng không còn đúng bản chất của một cơ sở giáo dục, bởi góc nhìn của lãnh đạo hành chính sẽ khác rất nhiều góc nhìn của người trực tiếp điều hành nhà trường”, ông nói.

Theo ông Phú, hiệu trưởng mới là người đủ khả năng “nhìn người”, hiểu đâu là giáo viên phù hợp với đặc thù môn học, với văn hóa trường học và với nhu cầu của từng khu vực. Chính hiệu trưởng cũng là người chịu trách nhiệm về chất lượng đầu ra, nên họ phải được quyền chủ động lựa chọn nhân sự đầu vào.

Từ thực tiễn quản lý, ông nhấn mạnh rằng tuyển dụng giáo viên không chỉ là chọn người giỏi, mà là tìm đúng người - phù hợp với học sinh với đội ngũ hiện hữu và với định hướng phát triển của trường. Điều này chỉ có thể thực hiện khi quyền tuyển dụng được trao đúng chỗ.

Ông Phú đề xuất, hiệu trưởng nhà trường lập hội đồng tuyển dụng tại trường để đảm bảo tính khách quan, minh bạch còn Sở GD-ĐT sẽ đóng vai trò kiểm tra, giám sát toàn bộ quy trình. Cách làm này vừa giữ được chất lượng, vừa phản ánh đúng tinh thần tự chủ trong giáo dục.

Nguyên Phó giám đốc Sở GD-ĐT TPHCM Nguyễn Văn Ngai cho rằng, bất kỳ mô hình tuyển dụng giáo viên nào cũng luôn tồn tại hai mặt - ưu điểm và hạn chế và điều quan trọng là phải lựa chọn cách làm phù hợp với thực tiễn của ngành giáo dục từng địa phương.

Ông phân tích rằng Sở GD-ĐT là cơ quan nắm tổng thể toàn bộ hoạt động giáo dục của tỉnh, thành, từ mạng lưới trường lớp đến tình hình đội ngũ. Với vị trí này, Sở có cái nhìn bao quát về bức tranh “thừa - thiếu” giáo viên ở từng bộ môn và từng khối lớp. Đây là vấn đề đã xảy ra nhiều năm. Nếu Sở trực tiếp tuyển dụng, cơ quan này có lợi thế trong việc cân đối tổng thể, tính toán số lượng cần tuyển theo từng cấp học và điều phối nhân sự về các trường một cách hợp lý, tránh tình trạng nơi thừa, nơi thiếu kéo dài.

Tuy nhiên, theo ông Ngai, chính ưu thế “tổng quát” ấy đôi khi lại trở thành hạn chế. Địa bàn các tỉnh, thành phố hiện nay rất rộng, nhu cầu thực tế, đặc thù văn hóa và mặt bằng chất lượng giáo viên của từng khu vực lại khác nhau. Việc tuyển dụng từ cấp Sở đôi khi thiếu tính sâu sát, dễ đưa ra quyết định mang tính “cơ học” - đúng quy trình nhưng chưa chắc đã đúng với nhu cầu thật sự của từng trường.

Ông cho rằng sau khi các quận, huyện không còn phòng GD-ĐT, việc giao quyền quản lý trực tiếp cho phường, xã có thể giúp công tác tuyển dụng bám sát thực tế hơn. Cấp cơ sở là nơi nắm rõ nhất tình hình nhân sự, số lớp, điều kiện dạy học, cũng như nhu cầu của phụ huynh và cộng đồng địa phương. Khi được trao quyền tuyển dụng, phường xã sẽ phải chịu trách nhiệm nếu giáo viên được chọn không đáp ứng yêu cầu, có sai phạm hoặc không hoàn thành nhiệm vụ.

Dù vậy, ông Ngai cũng nhấn mạnh rằng đây là quá trình cần thực hiện từng bước. Hiện các phường, xã mới chỉ bắt đầu phân công cán bộ phụ trách giáo dục, kinh nghiệm quản lý chuyên môn còn hạn chế. Vì thế, theo ông Ngai, giai đoạn trước mắt, Sở GD-ĐT vẫn nên đứng ra thống nhất và tuyển dụng để đảm bảo chất lượng. Sau khi các địa bàn cơ sở đủ năng lực, nắm chắc tình hình và có kinh nghiệm quản lý, việc chuyển giao quyền tuyển dụng về phường - xã sẽ là phù hợp và cần thiết.