Giáo sư Lê Dũng Tráng, một phần quan trọng trong ký ức toán học Việt Nam, đã qua đời tại Pau (Pháp) tối 19/11, hưởng thọ 78 tuổi. Ông để lại một di sản khoa học phong phú và là nguồn cảm hứng cho nhiều thế hệ nhà toán học Việt Nam.
Hành trình học vấn
Giáo sư Lê Dũng Tráng sinh năm 1947 tại Sài Gòn, Việt Nam, và theo gia đình sang Pháp năm 1949. Từ nhỏ, ông đã bộc lộ niềm đam mê Toán học và theo học tại các trường danh tiếng ở Pháp. Năm 1971, khi mới 24 tuổi, Lê Dũng Tráng bảo vệ luận án Tiến sĩ khoa học (Doctorat d’Etat) dưới sự hướng dẫn của hai nhà Toán học nổi tiếng Claude Chevalley và Pierre Deligne - người sau này nhận Huy chương Fields (1978) và Giải Abel (2013). Ông là một trong những tiến sĩ trẻ nhất tại Pháp thời điểm đó.
Sự nghiệp học thuật của ông trải dài trên nhiều quốc gia. Ông từng giảng dạy tại Đại học Paris 7, Đại học Bách khoa Paris và Đại học Marseille I, đồng thời giữ vai trò Trưởng Ban Toán học của Trung tâm Vật lý lý thuyết ICTP ở Trieste từ năm 2002 đến 2009. Ông cũng là viện sĩ Viện Hàn lâm Khoa học Thế giới (TWAS) từ năm 1993.
Khởi đầu tình yêu với Toán học
Trong cuộc phỏng vấn năm 2015 với Worldwide Center of Mathematics, Giáo sư Lê Dũng Tráng chia sẻ về khoảnh khắc ông nhận ra Toán học là con đường của mình. Khi học tại École Polytechnique, ông thử sức với nhiều kỳ thi toán và nhận ra khả năng của bản thân. Nhờ các seminar Toán học, đặc biệt là các buổi học về các điểm kỳ dị của Hironaka, ông đã dần định hình hướng nghiên cứu và niềm đam mê sâu sắc với lĩnh vực này.
Ông tự nhận rằng, lúc ban đầu, mục tiêu của mình không phải là trở nên nổi tiếng mà chỉ mong muốn tìm ra những vấn đề toán học thú vị. Nhờ nỗ lực tự học, ông đã xây dựng những công cụ cơ bản giúp các nhà Toán học khác nghiên cứu vấn đề liên quan đến các cấu trúc đặc biệt.
Gắn kết quốc tế và đóng góp cho Toán học Việt Nam
Mặc dù thành danh ở Pháp, Giáo sư Lê Dũng Tráng luôn hướng về quê hương. Ngay từ những năm 1970, ông tự chi kinh phí cá nhân về Việt Nam giảng dạy. Năm 1974, theo lời mời của Giáo sư Tạ Quang Bửu, ông cùng các nhà Toán học quốc tế sang Việt Nam tổ chức chuỗi bài giảng về các vấn đề Toán học tại Đại học Bách khoa Hà Nội.
Một trong những đóng góp quan trọng của ông là giúp Việt Nam gia nhập Hội Toán học Thế giới (IMU) năm 1974. Ông tích cực vận động kinh phí, kết nối với các nhà Toán học ở Mỹ, Pháp và Nhật Bản để hỗ trợ Việt Nam tham dự Đại hội Toán học Thế giới tại Vancouver, Canada. Nhờ đó, nhiều nhà Toán học trẻ Việt Nam được tạo điều kiện ra nước ngoài tu nghiệp và tiếp cận với cộng đồng Toán học quốc tế.
Trong phát biểu tại Hội nghị Toán học phối hợp Việt - Pháp năm 2012, Giáo sư Lê Dũng Tráng nhấn mạnh những khó khăn giai đoạn đầu trong việc tổ chức các lớp học, seminar và mời giảng viên quốc tế về Việt Nam, từ việc xin visa, đặt phòng, đến hậu cần tổ chức. Những nỗ lực này đã góp phần đặt nền móng cho hợp tác lâu dài giữa hai cộng đồng Toán học.
Sự nghiệp nghiên cứu
Lĩnh vực nghiên cứu chính của Giáo sư là các điểm kỳ dị trong hình học và lý thuyết Hodge. Ông đã thực hiện nhiều công trình quan trọng, phát triển các công cụ nghiên cứu mới, góp phần mở rộng hiểu biết của các nhà Toán học khác trên thế giới. Dù đạt nhiều thành tựu, ông khiêm tốn cho rằng những đóng góp của mình chỉ là nền tảng để các thế hệ sau tiếp tục phát triển.
Trong nhiều năm, ông tiếp tục nghiên cứu sau khi nghỉ hưu, làm việc tại các trường đại học ở Brazil và tiếp tục trao đổi học thuật quốc tế. Ông luôn nhấn mạnh tầm quan trọng của tự học và nghiên cứu độc lập trong Toán học, cũng như việc không ngừng nỗ lực để nâng cao năng lực cá nhân.
Di sản và ảnh hưởng
Giáo sư Lê Dũng Tráng là hình mẫu tiêu biểu về sự kết hợp giữa tài năng, nỗ lực cá nhân và trách nhiệm đối với quê hương. Ông không chỉ góp phần nâng cao chất lượng nghiên cứu Toán học ở Việt Nam mà còn mở ra cơ hội kết nối với cộng đồng khoa học quốc tế. Tên tuổi ông gắn liền với việc đưa Toán học Việt Nam ra trường quốc tế, đào tạo nhiều thế hệ nhà Toán học trẻ, đồng thời xây dựng nền tảng hợp tác lâu dài giữa Việt Nam và Pháp cũng như các nước khác.
Ngày nay, di sản của Giáo sư Lê Dũng Tráng vẫn hiện hữu trong các công trình nghiên cứu, các lớp học và chương trình hợp tác quốc tế, là nguồn cảm hứng cho các thế hệ nhà Toán học Việt Nam tiếp tục hướng ra thế giới.
