Trí tuệ nhân tạo (AI) đang ngày càng trở thành một phần không thể thiếu trong đời sống hiện đại, từ việc cung cấp thông tin, hỗ trợ học tập, đến tối ưu hóa quản lý và chăm sóc sức khỏe. Những tiến bộ này mang lại sự tiện lợi chưa từng có, giúp con người làm việc nhanh hơn, hiệu quả hơn, và tiếp cận kiến thức dễ dàng hơn.
Tuy nhiên, đi kèm với cơ hội là những thách thức không nhỏ: AI có thể thay thế con người trong nhiều công việc, đặt ra các vấn đề về đạo đức, trách nhiệ, và an toàn trong xã hội số. Một trong những lo ngại hiện nay phải kể đến việc AI tạo sinh đang thay đổi thị trường lao động, đặc biệt ảnh hưởng đến những nghề nghiệp vốn đòi hỏi trí tuệ, kỹ năng chuyên môn và sự sáng tạo.
Mới đây, trong khuôn khổ Tuần lễ Khoa học - Công nghệ VinFuture 2025, tọa đàm "AI vì nhân loại: Đạo đức và An toàn AI trong kỷ nguyên mới" đã diễn ra, quy tụ nhiều nhà khoa học hàng đầu thế giới, trong đó có GS. Toby Walsh, một trong những chuyên gia AI nổi bật với kinh nghiệm hơn 40 năm nghiên cứu, từng trình bày tại Liên Hợp Quốc, các cơ quan nghị viện và hội đồng doanh nghiệp quốc tế. Ông là Học giả Danh dự ARC, Giáo sư Scientia về AI tại UNSW Sydney và Giám đốc Khoa học của UNSW.AI.
GS. Toby Walsh
GS. Toby Walsh cho biết AI đang tác động mạnh đến hầu hết các ngành nghề, trong đó những công việc truyền thống trong lĩnh vực công nghệ, pháp lý, kế toán, giáo dục… đang chứng kiến thay đổi đáng kể.
"Thực tế, có những số liệu khá đáng lo ngại, chẳng hạn như lời mời làm việc cấp độ sau đại học ở Hoa Kỳ và Vương quốc Anh đã giảm một nửa trong vài năm gần đây. Nhiều công ty công nghệ lớn không tuyển dụng lập trình viên tốt nghiệp đại học, nhiều công ty luật không tuyển dụng luật sư tốt nghiệp đại học và nhiều công ty kế toán không tuyển dụng kế toán tốt nghiệp đại học trong năm nay. Đây là những công việc mà AI tạo sinh có khả năng đảm nhận", ông nói.
Nguyên nhân chính của tình trạng này được cho là do AI tạo sinh có thể đảm nhận các công việc lặp đi lặp lại, phân tích dữ liệu, soạn thảo văn bản hay thậm chí lập trình cơ bản, khiến nhu cầu nhân lực giảm.
Tuy nhiên, GS. Walsh cũng chỉ ra rằng không phải tất cả kỹ năng đều bị AI thay thế. Những khả năng độc nhất của con người như trí tuệ cảm xúc, trí tuệ xã hội, sự đồng cảm, sáng tạo và khả năng thích ứng vẫn là những điểm mạnh mà máy móc không thể sao chép. Chính vì vậy, con người cần phát huy tối đa những kỹ năng này để không bị AI "lấn át".
"Có rất nhiều kỹ năng là độc nhất của con người và máy móc không thể thay thế được. Máy móc có thể làm những công việc lặp đi lặp lại nhàm chán và chúng ta nên hoan nghênh điều đó. Ngược lại, máy móc không có trí tuệ cảm xúc, trí tuệ xã hội, sự đồng cảm, sự sáng tạo hay khả năng thích ứng của chúng ta", ông chia sẻ.
GS. cho rằng AI có lẽ đang ảnh hưởng đến mọi ngành nghề
Ở một diễn biến khác, GS. lưu ý về tác động đến trẻ em và giáo dục, khi học sinh bắt đầu dùng AI để làm bài tập, học tập cá nhân và thậm chí phát triển các kỹ năng mềm. AI có thể là gia sư cá nhân, trợ lý học tập, cung cấp kiến thức nhanh chóng và trên quy mô rộng, nhưng nếu không kiểm soát, cũng có thể gây lệ thuộc và ảnh hưởng đến khả năng tư duy phản biện của thế hệ trẻ.
Nhìn chung, có thể thấy AI không phải là mối đe dọa tuyệt đối, mà là cơ hội để tái định hình nghề nghiệp. Các ngành nghề cần tập trung phát triển kỹ năng độc nhất của con người, nơi máy móc khó thay thế. Giáo dục cần bắt đầu tích hợp AI một cách an toàn và có trách nhiệm, từ việc giảng dạy kỹ năng số đến kỹ năng mềm. Doanh nghiệp và nhà trường nên cân nhắc AI là công cụ hỗ trợ, không thay thế hoàn toàn, để con người vẫn là trung tâm trong quá trình ra quyết định.
AI đang thay đổi bản đồ việc làm trên toàn cầu, đe dọa những công việc có tính lặp đi lặp lại nhưng đồng thời mở ra cơ hội để con người phát triển các kỹ năng đặc thù, sáng tạo, và xã hội. Việt Nam, với nguồn nhân lực trẻ và tinh thần khởi nghiệp, hoàn toàn có thể tận dụng AI để nâng cao năng lực quốc gia, vừa phát triển AI vừa bảo vệ giá trị con người, như GS. Toby Walsh gợi ý, đó chính là đầu tư vào giáo dục, kỹ năng con người và quản trị dữ liệu một cách có trách nhiệm.
