Xác giun đất chết la liệt tại thôn Vịnh Sơn (xã Phú Trạch, Quảng Trị)
ảnh: thanh lộc
Giun đất bò ra mặt đường chết hàng loạt
Hôm nay (4.12), người dân xã Phú Trạch, tỉnh Quảng Trị (trước đây thuộc H.QuảngTrạch, Quảng Bình) vừa phát hiện một vết nứt dài xuất hiện trên Quốc lộ 1 đoạn qua khu vực Đèo Ngang. Vị trí xuất hiện vết nứt khá gần với nơi phát hiện giun đất bò ra mặt đường chết hàng loạt.
Trước đó, người dân thôn Vịnh Sơn, xã Phú Trạch cũng chứng kiến hiện tượng giun đất xuất hiện dày đặc và chết hàng loạt trên các lối đi bê tông, sân vườn, thậm chí kéo dài tới mép Quốc lộ 1. Hiện tượng kéo dài nhiều ngày, giun trồi lên mặt đất rồi chết khi gặp nắng, điều mà người dân địa phương cho biết chưa từng xảy ra trước đây. Người dân bày tỏ lo lắng có thể nền đất khu vực đang chịu tác động của thời tiết hoặc có biến động địa chất song cơ quan chức năng chưa đưa ra kết luận chính thức.
Không chỉ ở Quảng Trị, từ giữa tháng 11, giun bắt bò kín vỉa hè rồi chết khô hàng loạt với mật độ dày chưa từng thấy, khiến cư dân lo lắng.
"Là một phản ứng sinh học tự nhiên"
Trong hôm nay, phóng viên Báo Thanh Niên đã có trao đổi với PGS-TS Hoàng Đức Huy, Phòng thí nghiệm Động vật học, bộ môn sinh thái và sinh học tiến hóa, Khoa Sinh học-Công nghệ sinh học, Trường ĐH Khoa học tự nhiên (ĐH Quốc gia TP.HCM) xung quanh hiện tượng này.
Theo PGS-TS Hoàng Đức Huy, giun đất (còn gọi là trùn đất) có thể ở trong nước. Giun đất không có phổi. Chúng hô hấp qua da (thở qua da) và để quá trình này diễn ra, da của chúng bắt buộc phải luôn ẩm ướt. Nếu da bị khô, chúng sẽ chết ngộp. Trên thực tế, giun đất có thể sống sót hoàn toàn khỏe mạnh khi bị ngâm trong nước (miễn là nước có đủ oxy hòa tan) trong nhiều ngày. Do đó, một cơn mưa đơn thuần, làm ngập các đường hang của chúng, không phải là mối đe dọa gây chết ngộp như chúng ta vẫn tưởng. Chúng hoàn toàn có thể sống bình thường và chờ nước rút.
Về hành vi bò lên mặt đất, PGS Huy cho rằng có thể đưa ra 3 giả thuyết khoa học cho hiện tượng giun đất trồi lên khi trời mưa.
Đầu tiên là giun đất bị báo động giả. Đây là một trong những giả thuyết được chấp nhận rộng rãi.
Giun đất là con mồi ưa thích của nhiều loài, đặc biệt là chuột chũi. Chuột chũi di chuyển và đào bới dưới lòng đất, tạo ra những rung động đặc trưng báo hiệu cho giun đất biết nguy hại đang tới. Khi trời mưa, hàng ngàn giọt nước nện xuống mặt đất tạo ra các rung động. Do đó, khả năng giun đất đã lộn những rung động này với rung động do chuột chũi gây ra. Phản ứng bản năng của chúng là trồi lên bề mặt để thoát khỏi kẻ săn mồi đang đào bới bên dưới. Trong dân gian, người ta dụ trùn bằng cách cắm một thanh gỗ và cọ thanh kim loại vào tạo ra rung động thì trùn sẽ tự động trồi lên và người ta chỉ việc lượm vào lon để làm mồi câu. Những khu vực trùn trồi lên trong thời gian gần đây, liệu có công trường xây dựng hay đóng cọc làm móng?
Giun đất nằm la liệt trên vỉa hè một khu dân cư ở Quảng Ngãi
ảnh: M.H
Thứ hai là mùa sinh sản. Giun đất trồi lên không phải là một hành vi hoảng loạn, mà là một chiến lược có chủ đích để di cư và giao phối. Đối với giun đất, việc đào xuyên qua đất đặc là một công việc vô cùng chậm chạp và tốn năng lượng. Chúng không thể di chuyển xa.
Nhưng khi trời mưa, mặt đất trở nên ẩm ướt. Đây là điều kiện lý tưởng để trùn trườn đi nhanh hơn và xa hơn gấp nhiều lần so với việc đào hầm. Chúng có thể di chuyển hàng chục mét trong một đêm để tìm kiếm lãnh thổ mới, nguồn thức ăn mới. Quan trọng hơn, đây là cơ hội để tìm đối tác để giao phối. Giun đất là loài lưỡng tính (có cả cơ quan sinh dục đực và cái), nhưng chúng vẫn cần một cá thể khác để trao đổi tinh trùng.
"Việc di chuyển tự do trên mặt đất ẩm giúp chúng tăng cơ hội gặp gỡ và duy trì đa dạng di truyền cho loài. Tất nhiên, chiến lược này đi kèm rủi ro. Chúng có thể bị chim ăn hoặc không may trườn lên vỉa hè, đường nhựa. Khi trời hửng nắng, bề mặt bê tông khô đi rất nhanh và chúng bị mắc kẹt, mất độ ẩm qua da và chết. Bề mặt bê tông và xi măng hút ẩm rất lẹ. Các vật liệu này có cấu trúc vi mao dẫn khiến nước trên bề mặt bốc hơi rất mạnh. Khi giun đất tiếp xúc, lớp màng ẩm trên da bị hút đi chỉ trong vài phút. Giun đất mất nước qua da và nhanh chóng chết ngộp", PGS Huy phân tích.
Thứ ba là sự thay đổi đột ngột hoặc sự kích ứng trong môi trường đất. Có nhiều nguyên nhân khiến trùn bò lên mặt đất như thiếu oxy, thay đổi nhiệt độ, thời tiết. Cũng có thể vùng đất nơi trùn trú ngụ được bón các loại phân gây nóng như phân gà, phân lân… Hiện tượng này là bình thường.
Kết luận vấn đề, chuyên gia Trường ĐH Khoa học tự nhiên TP.HCM cho rằng: "Hiện tượng giun đất trồi lên hàng loạt hoàn toàn là một phản ứng sinh học tự nhiên".
