Khó khăn chồng chất
Ngày 12/7, tại kỳ họp thứ 47 của Ủy ban Di sản Thế giới (UNESCO), Chủ tịch kỳ họp đã chính thức gõ búa công nhận quần thể di tích và danh thắng Yên Tử - Vĩnh Nghiêm, Côn Sơn, Kiếp Bạc là Di sản Văn hóa Thế giới.
Kể về hành trình gian nan này, ông Nguyễn Việt Dũng, Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Quảng Ninh cho biết từ năm 2013, tỉnh Quảng Ninh đã bắt đầu xây dựng hồ sơ di sản và trình Bộ Văn hóa xem xét. Thời điểm này, Chính phủ có chỉ đạo mời thêm 2 tỉnh Bắc Giang và Hải Dương (cũ) cùng tham gia.
Ông Dũng cho biết thêm, năm 2019, khi các chuyên gia nước ngoài đến khảo sát thì đánh giá hồ sơ của quần thể chỉ mới có tiềm năng chứ chưa có điều kiện để triển khai tiếp.
Năm 2020, tỉnh Quảng Ninh khởi động lại việc xây dựng hồ sơ di sản thế giới nhưng lại gặp đại dịch Covid-19 nên đến năm 2023 mới chính thức vận hành.
Năm 2024, khi trình lên UNESCO, hồ sơ của quần thể có 3 điểm mà Ủy ban UNESCO nêu ra gồm: Hồ sơ chưa làm rõ được giá trị về mặt toàn cầu, chưa xác thực được giá trị nổi bật toàn cầu và tính liên tục chưa đạt yêu cầu.
"Thời điểm tháng 4 khi tôi tham gia cùng với đoàn của 3 tỉnh tới Pháp để xây dựng, bảo vệ hồ sơ quần thể di tích danh thắng Yên Tử, Vĩnh Nghiêm, Côn Sơn, Kiếp Bạc vô cùng khó khăn. Trong mức ghi danh hồ sơ của UNESCO có 4 mức, hồ sơ của quần thể lúc đó nằm trong diện trả về để trình vào năm sau hoặc 5 năm tới mới được trình hồ sơ. Sau khi trở về từ Pháp, đoàn công tác tâm trạng rất trăn trở vì nghĩ rằng hồ sơ chuẩn bị trong 13 năm chẳng nhẽ lại về vạch xuất phát thì quá đáng tiếc", ông Dũng tâm sự.
Nói thêm về những khó khăn này, Hoà thượng Thích Thanh Quyết - Phó Chủ tịch Hội đồng trị sự Giáo hội Phật giáo Việt Nam cho biết, hồ sơ liên quan đến Thiền phái Trúc Lâm Yên Tử bị thiếu. Vì lẽ đó, 13 năm việc này vẫn đứng yên tại chỗ, thậm chí vào đợt tháng 4 năm nay, UNESCO gần như trả lại hồ sơ.
Trong 1 lần nói chuyện với ông Lazare Eloundou Assomo (Giám đốc Trung tâm Di sản Thế giới của UNESCO) tại trụ sở Tỉnh ủy Quảng Ninh, Hòa thượng Thích Thanh Quyết đã nêu ra được hết những giá trị văn hóa của quần thể di tích. Ông Lazare Eloundou Assomo đã bày tỏ sự tiếc nuối khi những thông tin từ Hòa thượng Thích Thanh Quyết đã không được đưa vào hồ sơ trình UNESCO trước đó.
"Trong 1 lần họp trực tuyến, đại diện lãnh đạo Trung tâm ICOMUS của UNESCO nói rõ là phía Việt Nam cứ sang trình nhưng quan điểm vẫn giữ kết quả cũ khiến tôi rất buồn", Hòa thượng Thích Thanh Quyết cho biết.
Ngày 9/6, Hòa thượng Thích Thanh Quyết cùng đoàn công tác tiếp tục mang hồ sơ của quần thể sang Pháp để trình UNESCO.
Sau khi nghe trình bày của Việt Nam về quần thể di tích danh thắng Yên Tử, Vĩnh Nghiêm, Côn Sơn, Kiếp Bạc, đại sứ của 20 nước thành viên khác của UNESCO đã hoàn toàn đồng ý và yêu cầu ghi danh vào Di sản Thế giới.
Một số đại sứ của các nước còn bày tỏ nguyện vọng mong tư tưởng tam hòa (hòa giải, hòa hợp, hòa bình) của Phật hoàng Trần Nhân Tông phải được thực hiện mạnh mẽ hơn vì hiện tại chiến tranh xảy ra tại một số nước.
Phát huy giá trị di sản liên vùng
Ông Trương Quang Hải - Phó Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Bắc Ninh cho biết quần thể di tích danh thắng Yên Tử, Vĩnh Nghiêm, Côn Sơn, Kiếp Bạc là di sản đầu tiên trải dài trên phạm vi rất rộng của 3 tỉnh Quảng Ninh, Bắc Ninh và TP Hải Phòng.
Phía UNESCO cũng băn khoăn việc 3 tỉnh phối hợp quản lý quần thể này như thế nào sau khi được ghi danh di sản thế giới. Đến thời điểm này đây là lần đầu tiên Bắc Ninh có di tích được UNESCO ghi danh là di sản thế giới. Vì vậy, Bắc Ninh sẽ phối hợp chặt chẽ với Quảng Ninh và TP Hải Phòng trong việc thành lập bộ máy quản lý, bảo vệ di sản theo hướng của Hội đồng di sản Quốc gia, làm quy hoạch cho tổng thể bảo tồn di sản thế giới để phát huy giá trị di sản.
Đồng thời, tiếp tục tăng cường đầu tư kinh phí cho việc bảo tồn, tu bổ, tôn tạo các di tích này theo đúng nguyên tắc bảo tồn di sản thế giới; Phối hợp xây dựng chiến lược quảng bá di sản để cho mọi người biết đến giá trị của quần thể nổi bật toàn cầu.
"Bắc Ninh sau sáp nhập thì trở thành vùng đậm đặc về văn hóa khi có 7 di sản được UNESCO vinh danh, 11 di tích quốc gia đặc biệt, gần 4.000 di tích đã được liệt kê và gần 1.400 di tích đã được xếp hạng. Với việc được vinh danh di sản thế giới thì đây là một chứng nhận rất uy tín cho sản phẩm du lịch văn hóa tâm linh. Đây sẽ là một sản phẩm du lịch chủ lực của vùng đất Kinh Bắc", ông Hải cho biết.
Theo ông Vũ Đình Tiến - Phó Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch TP Hải Phòng, khi trở thành di sản thế giới có rất nhiều tiềm năng, lợi thế nhưng bên cạnh đó là áp lực về công tác quản lý rất nặng nề.
Trong địa bàn quản lý rất khó khăn vì di sản theo chuỗi có tính liên kết vùng cho 3 tỉnh, thành phố. Đối với TP Hải Phòng là 5 điểm và cũng ở nhiều địa phương khác nhau nên việc quản lý cũng rất khó khăn.
Tuy nhiên, trước đó tỉnh Hải Dương (cũ) đã cho kiện toàn Ban Quản lý di tích Côn Sơn, Kiếp Bạc để vận hành, quản lý các điểm di tích Di sản Thế giới. TP Hải Phòng xác định phải đẩy mạnh công tác truyền thông, tuyên truyền quảng bá để những giá trị của di sản đến được với du khách trong và ngoài nước.
Ông Tiến cho biết thêm, TP Hải Phòng đang đưa ra nhiều sản phẩm du lịch tại những điểm được UNESCO vinh danh là di sản thế giới. TP Hải Phòng đã tiến hành khảo sát bước đầu, xây dựng 3 tour du lịch gồm: Theo dấu chân Tam tổ Trúc Lâm, Khám phá di sản Côn Sơn, Kiếp Bạc và tour du lịch 1 hành trình 5 điểm đến.
Ông Nguyễn Việt Dũng, Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Quảng Ninh thông tin, từ năm 2024, 3 tỉnh Quảng Ninh, Bắc Ninh và TP Hải Phòng đã ký 1 quy chế phối hợp cùng bảo tồn 3 di sản này. Hồ sơ này đã phân định rõ trách nhiệm của từng địa phương, từng đơn vị có di sản.
Tỉnh Quảng Ninh đã chủ trì phối hợp với 2 tỉnh Hải Dương (cũ) và Bắc Giang (cũ) ban hành kế hoạch để cùng bảo vệ, bảo tồn giá trị của di sản.
Trong 9 di sản vừa được ghi danh thì quần thể di tích danh thắng Yên Tử, Vĩnh Nghiêm, Côn Sơn, Kiếp Bạc độc đáo nhất vì có nhiều di tích trải dài, đan xen với cộng đồng dân cư đang sinh sống cùng với các khu rừng tự nhiên.
Ảnh: Phạm Công
