Sau sáp nhập đơn vị hành chính, xã Đồng Dương (thuộc H.Thăng Bình, tỉnh Quảng Nam cũ) được thành lập với tên gọi trùng với di tích quốc gia đặc biệt Phật viện Đồng Dương. Cái tên ấy phần nào cho thấy vị trí đặc biệt của Đồng Dương trong tâm tưởng cộng đồng và ý chí tôn vinh, bảo tồn di sản.
Một mảng tường cổ còn sót lại của tháp Sáng đang "gánh" trên mình hy vọng cuối cùng để Phật viện Đồng Dương không biến mất hoàn toàn
ẢNH: HOÀNG SƠN
Thế nhưng gần một thập niên kể từ khi được công nhận là di tích quốc gia đặc biệt (năm 2016), Phật viện Đồng Dương vẫn chỉ còn trơ trọi một mảng tường cổ của tháp Sáng, phủ rêu phong giữa trảng cỏ um tùm.
Nhiều năm qua, những lời kêu gọi khẩn thiết nhằm "cấp cứu" tháp Sáng liên tục được đưa ra, trong khi dự án bảo tồn, phát huy giá trị Phật viện Đồng Dương quy mô tổng thể vẫn chưa thể triển khai. Bà Phan Thị Nhi từ khi còn làm Phó chủ tịch UBND H.Thăng Bình (cũ) đã rất trăn trở, sốt ruột trước sự xuống cấp ngày một trầm trọng của tháp Sáng. Sau sắp xếp đơn vị hành chính và về làm Bí thư Đảng ủy xã Đồng Dương, bà Nhi càng lo lắng khi di tích thuộc quản lý trực tiếp của địa phương. "Gạch trên tháp Sáng đã rơi rớt cho thấy phần kiến trúc còn lại kém sự liên kết, có thể đổ sập bất cứ lúc nào. Tháp Sáng đổ thì Phật viện Đồng Dương còn gì? Tôi khẩn thiết đề nghị các ngành, các cấp sớm có giải pháp cứu lấy phần tháp này trước khi quá muộn", bà Nhi nói.
Phật viện Đồng Dương là xuất xứ của tuyệt tác tượng Bồ tát Tara bằng đồng nổi tiếng với giai thoại mất 2 vật cầm tay
ẢNH: HOÀNG SƠN
Theo bà Nhi, từ năm 2010, UBND H.Thăng Bình đã chỉ đạo cơ quan chuyên môn làm giá đỡ bằng gỗ bảo vệ cổng tháp Sáng để hạn chế sự xuống cấp của di tích. Nhưng do tác động của thời tiết và thiên tai, đến năm 2013 giá đỡ này cũng bị hỏng hoàn toàn. Tháng 10.2013, giá đỡ bằng kim loại được dựng để bảo vệ tháp Sáng cho đến hiện nay. Năm 2016, UBND tỉnh Quảng Nam (cũ) đã hỗ trợ kinh phí gần 5 tỉ đồng để xây dựng tường rào bảo vệ khu vực 1, bao gồm 2 hạng mục: tường rào, cổng ngõ và con đường nội bộ đi vào di tích.
KHẨN CẤP CAN THIỆP, BẢO TỒN
Đầu năm 2024, H.Thăng Bình cũ đã có báo cáo trong khu vực khoanh vùng bảo vệ rộng 5,3 ha hiện vẫn tồn tại 11 hộ dân sinh sống, 112 ngôi mộ cùng nhiều loại đất sản xuất nông nghiệp, đất rừng, đất tín ngưỡng xen kẽ. Hằng năm, địa phương chỉ có thể bố trí khoảng 20 triệu đồng để phát quang, dọn dẹp khu vực quanh tháp Sáng.
Tháp Sáng tồn tại là nhờ sự chống đỡ của "bàn tay thép" suốt hơn 10 năm nay
ẢNH: HOÀNG SƠN
Đài thờ Đồng Dương từ Phật viện Đồng Dương là bảo vật quốc gia đang trưng bày tại Bảo tàng Điêu khắc Chăm Đà Nẵng
ẢNH: HOÀNG SƠN
Một lãnh đạo Ban Quản lý di tích và danh thắng TP.Đà Nẵng cho hay, sau cuộc làm việc của Phó chủ tịch UBND TP.Đà Nẵng Nguyễn Thị Anh Thi với các sở ngành liên quan (vào tháng 11 vừa qua), đơn vị đang làm việc với Viện Bảo tồn di tích để lập quy hoạch Khu di tích quốc gia đặc biệt Phật viện Đồng Dương. Theo chỉ đạo của bà Anh Thi, ngành chức năng đang điều chỉnh thời gian thực hiện từ năm 2023 - 2025 thành 2023 - 2026 đối với dự án tu bổ, gia cố, phục hồi và phát huy giá trị tháp Sáng. Đáng chú ý, riêng dự án này, Sở VH-TT-DL được yêu cầu khẩn trương triển khai thực hiện các can thiệp bảo tồn khu vực quanh chân tháp, bao gồm: tu bổ chống sạt đổ khối xây thân tháp cổng hiện trạng; tu bổ, phục hồi phần móng quanh tháp, phục hồi bậc cấp cửa chính, hai cửa bên; tháo dỡ dàn sắt chống đỡ hiện trạng, chống mối, bảo quản gia cố bề mặt gạch, xử lý cây dại xâm thực trên tường gạch gốc…
Đối với dự án bảo tồn và phát huy giá trị Khu di tích quốc gia đặc biệt Phật viện Đồng Dương, UBND TP.Đà Nẵng giao Sở Xây dựng, Sở Tài chính nghiên cứu, hỗ trợ tháo gỡ vướng mắc liên quan đến các hồ sơ, thủ tục về quy hoạch dự án, kinh phí thực hiện; tham mưu cấp có thẩm quyền lập quy hoạch khu di tích, trong đó có các nội dung của dự án về tháp Sáng nhằm xác định cơ sở khoa học phục vụ công tác bảo tồn, phục hồi di tích.
