Israel - Iran: Cuộc đối đầu quân sự không cân sức

Giới chuyên gia nhận định, Israel hiện là một trong những lực lượng không quân mạnh nhất thế giới, đặc biệt về chất lượng và công nghệ, do đó Iran đang triển khai cuộc chiến “bất đối xứng” trước Israel.

Ngày 13/6, Israel tiến hành một loạt các cuộc không kích chưa từng có, mang tên mã Chiến dịch “Sư tử trỗi dậy”, nhằm vào các cơ sở hạt nhân, căn cứ quân sự và lãnh đạo cấp cao của Iran. Các cuộc tấn công đã tiêu diệt những nhân vật chủ chốt như Tư lệnh IRGC Hossein Salami và Tổng Tham mưu trưởng Mohammad Bagheri, đẩy cuộc chiến tranh ngầm lâu dài giữa Israel và Iran lên thành đối đầu trực diện.

Lãnh tụ Tối cao Iran, Ayatollah Ali Khamenei, thề sẽ khiến Israel chịu “hình phạt nghiêm khắc”, Tehran đã đáp trả bằng hơn 100 máy bay không người lái (UAV) và tên lửa nhằm vào Israel, đặc biệt đêm 13/6 đã tiến hành chiến dịch “Lời hứa Đích thực 3” tấn công vào Israel.

Ưu thế quân sự của Israel

Thứ nhất, thống trị trên không. Không quân Israel là nền tảng của sức mạnh quân sự, được coi là một trong những lực lượng tiên tiến nhất thế giới. Lực lượng Phòng vệ Israel (IDF) vận hành đội bay hiện đại, bao gồm F-35I Adir, phiên bản tùy chỉnh của F-35A với khả năng tàng hình. Theo Viện Nghiên cứu Chiến lược Quốc tế (IISS), F-35I là “xương sống của khả năng răn đe không quân của Israel”. Hỗ trợ cho đội bay này là tiêm kích F-15I Ra’am, F-16I Sufa được nâng cấp, có khả năng tấn công chính xác tầm xa. Máy bay AWACS Gulfstream G550 của Israel cung cấp khả năng trinh sát, tác chiến điện tử tinh vi, cho phép phản ứng nhanh và chính xác.

Ngược lại, không quân Iran phụ thuộc vào các máy bay lạc hậu, gồm tiêm kích F-4, F-5, F-14 do Mỹ sản xuất trước 1979, cùng MiG-29 và Su-24 thời Liên Xô. Các lệnh trừng phạt đã hạn chế nghiêm trọng khả năng hiện đại hóa của Iran, như các phương tiện truyền thông Mỹ đã chỉ ra. Iran cố gắng bù đắp bằng các máy bay tự sản xuất như Kowsar nhưng chúng thiếu công nghệ tiên tiến so với đội bay của Israel.

Tiến sĩ Michael Eisenstadt, chuyên gia Trung Đông tại Viện Washington nhận định: “Không quân Iran không thể sánh với ưu thế chất lượng của Israel, điều này cho phép IDF thống trị bầu trời trong bất kỳ cuộc giao tranh trực tiếp nào”.

Thứ hai, năng lực hải quân hùng mạnh. Hải quân Israel, dù quy mô nhỏ hơn, được tối ưu hóa cho phòng thủ bờ biển và răn đe chiến lược. Các tàu hộ vệ lớp Sa’ar 6, được trang bị hệ thống phòng không C-Dome (phiên bản hải quân của Iron Dome) và tên lửa hành trình tầm xa, mang lại khả năng tác chiến mạnh mẽ. Tàu ngầm lớp Dolphin của Israel có khả năng mang đầu đạn hạt nhân, đóng vai trò răn đe chiến lược quan trọng, giúp Israel mở rộng tầm ảnh hưởng ra ngoài vùng biển của mình.

Ngược lại, hải quân Iran tập trung vào chiến tranh bất đối xứng, sử dụng các tàu tấn công nhanh, tàu ngầm mini, chiến thuật “bầy sói” để đe dọa giao thông hàng hải ở Vịnh Ba Tư và Eo biển Hormuz. Tên lửa chống hạm của Iran như Ghader và Noor, gây nguy cơ cho tàu hải quân, thương mại. Tuy nhiên, hạm đội mặt nước của Iran, gồm các tàu khu trục lạc hậu, dễ bị tổn thương trước không quân đối phương.

Theo Đô đốc Michael Muller, cựu Chủ tịch Hội đồng Tham mưu trưởng Liên quân Mỹ, “Chiến lược hải quân của Iran được thiết kế để gây rối, không phải đối đầu trực tiếp, khó lòng chống lại một đối thủ vượt trội về công nghệ như Israel”.

Thứ ba, hệ thống tên lửa và phòng thủ tối ưu. Hệ thống phòng thủ tên lửa của Israel thuộc hàng tiên tiến nhất thế giới, bao gồm Iron Dome (tầm ngắn), David’s Sling (tầm trung) và Arrow (tầm xa, chống tên lửa đạn đạo). Các hệ thống này đã chứng minh hiệu quả trong việc đối phó với rocket, UAV và tên lửa, như được thể hiện trong đợt tấn công trả đũa của Iran vào ngày 13/6, khi phần lớn hơn 100 tên lửa của Iran bị đánh chặn. Về tấn công, Israel sở hữu tên lửa hành trình Jericho 3 với tầm bắn 4.800-6.500km và khả năng mang đầu đạn hạt nhân, theo Viện Nghiên cứu Hòa bình Quốc tế Stockholm (SIPRI).

Iran, ngược lại, sở hữu kho tên lửa đạn đạo lớn nhất Trung Đông, bao gồm Shahab-3 (tầm 2.000km), Sejjil (hơn 2.000km) và Kheibar Shekan (1.450km). Forbes đưa tin Iran đã sử dụng Kheibar Shekan trong cuộc tấn công trực tiếp đầu tiên vào Israel vào tháng 4/2024. Kho tên lửa và rocket tầm ngắn đến trung của Iran, cùng với việc cung cấp cho các đồng minh như Hezbollah và Houthi, là yếu tố răn đe chính.

Tuy nhiên, như Ali Vaez, Giám đốc Iran tại Nhóm Khủng hoảng Quốc tế, nhận định: “Hệ thống phòng thủ đa tầng của Israel làm giảm đáng kể mối đe dọa từ tên lửa của Iran, trong khi các hệ thống phòng không của Iran, như S-300, đã bị suy yếu bởi các cuộc tấn công trước đó của Israel”.

Thứ năm, lợi thế về chiến tranh mạng và tình báo. Năng lực chiến tranh mạng và tình báo của Israel, do Mossad và Đơn vị 8200 dẫn dắt, là “vô song” trong khu vực. Các cuộc tấn công mạng trước đây như virus Stuxnet nhằm vào cơ sở hạt nhân Iran, thể hiện khả năng phá hoại cơ sở hạ tầng quan trọng của Israel. Các cuộc không kích vào tháng 6/2025, với sự tham gia của UAV do Mossad kích hoạt bên trong Iran, nhấn mạnh lợi thế này.

Tiến sĩ Emily Landau, chuyên gia về không phổ biến vũ khí hạt nhân, nhận định, “Sự thâm nhập tình báo và năng lực mạng của Israel mang lại lợi thế chiến lược, cho phép thực hiện các cuộc tấn công phủ đầu với rủi ro tối thiểu”.

Iran cũng đầu tư mạnh vào chiến tranh mạng, với các đơn vị IRGC thực hiện các cuộc tấn công vào cơ sở hạ tầng của Israel và các nước phương Tây. Tuy nhiên, theo báo cáo của RAND năm 2024, năng lực mạng của Iran kém xa Israel về quy mô và độ tinh vi. Chiến thuật mạng bất đối xứng của Iran tương tự như chiến lược quân sự tổng thể nhưng kém hiệu quả trước các phòng thủ mạnh mẽ của Israel.

Chiến lược bất đối xứng của Iran

Học thuyết quân sự của Iran nhấn mạnh chiến tranh bất đối xứng, tận dụng các lực lượng ủy nhiệm như Hezbollah, các nhóm dân quân Iraq và Houthi để mở rộng ảnh hưởng và tránh đối đầu trực tiếp. Các nhóm này từng tấn công Israel qua rocket, phục kích và khủng bố. Tuy nhiên, các chiến dịch gần đây của Israel đã làm suy yếu nghiêm trọng Hezbollah và các lực lượng ủy nhiệm khác, như New York Times đưa tin. Mặc dù mạng lưới ủy nhiệm của Iran vẫn có ý nghĩa chiến lược, nhưng sự suy yếu này hạn chế khả năng tiến hành chiến tranh ủy nhiệm hiệu quả.

Tiến sĩ Matthew Levitt, chuyên gia chống khủng bố tại Viện Washington, lập luận, “Mạng lưới ủy nhiệm của Iran, từng là một công cụ đáng gờm, đã bị suy yếu nghiêm trọng bởi các hoạt động không ngừng của Israel. Điều này buộc Iran phải dựa vào hành động trực tiếp, nơi họ ở thế bất lợi”.

Chương trình UAV của Iran, gồm Shahed-136, Mohajer-6 và Shahed-129, là nền tảng của chiến lược bất đối xứng. Những UAV này, được Nga sử dụng ở Ukraine, cung cấp khả năng tấn công tầm xa với chi phí thấp. Kho tên lửa khổng lồ của Iran, với hàng ngàn rocket và tên lửa tầm ngắn đến trung, củng cố thêm khả năng răn đe. Tuy nhiên, các cuộc không kích phủ đầu của Israel, như ngày 13/6, đã vô hiệu hóa phần lớn mối đe dọa này. Theo Al Jazeera, các đợt tấn công UAV và tên lửa trả đũa của Iran phần lớn bị đánh chặn, làm nổi bật khoảng cách về hiệu quả.

Chương trình hạt nhân của Iran vẫn là “tâm điểm tranh cãi”. Cơ quan Năng lượng Nguyên tử Quốc tế (IAEA) tuyên bố Iran không tuân thủ vào tháng 6/2025, do làm giàu uranium đến độ tinh khiết 60%, gần mức vũ khí hạt nhân. Các cuộc không kích của Israel vào Natanz và các cơ sở khác nhằm làm chậm chương trình này, với Thủ tướng Netanyahu tuyên bố Iran chỉ còn “vài tuần” nữa là đạt được vũ khí hạt nhân. Tuy nhiên, chuyên gia Ali Vaez cảnh báo: “Các cuộc tấn công của Israel có thể đẩy Iran từ bỏ Hiệp ước Không Phổ biến Vũ khí Hạt nhân và thúc đẩy tham vọng hạt nhân, đặc biệt nếu Khamenei cảm thấy bị đe dọa hiện sinh”.

Các bất đối xứng chiến lược và dự báo

Chiến lược của Israel dựa trên các cuộc tấn công phủ đầu và phòng thủ chủ động để vô hiệu hóa mối đe dọa trước khi chúng hình thành. Chiến dịch “Sư tử Trỗi dậy” hôm 13/6 nhắm vào cơ sở hạt nhân và quân sự của Iran, là minh chứng cho cách tiếp cận này. Tuyên bố của ông Netanyahu rằng chiến dịch sẽ tiếp tục “kéo dài” thể hiện quyết tâm của Israel trong việc loại bỏ mối đe dọa hạt nhân của Iran. Thành công của IDF trong việc hạ các chỉ huy cấp cao của IRGC và các nhà khoa học đã làm suy yếu nghiêm trọng cơ cấu chỉ huy của Iran.

Các lựa chọn trả đũa của Iran bị hạn chế bởi sự thua kém về quân sự và mất mát các lãnh đạo chủ chốt. Dù Khamenei tuyên bố sẽ “phản ứng mạnh mẽ”, các cuộc tấn công tên lửa và UAV của Iran phần lớn không hiệu quả trước hệ thống phòng thủ của Israel. Iran có thể leo thang thông qua tấn công mạng hoặc hành động ủy nhiệm, nhưng mạng lưới ủy nhiệm bị suy yếu hạn chế cách tiếp cận này. Tiến sĩ Eisenstadt nhận định, khả năng mở rộng ảnh hưởng của Iran ở mức thấp nhất trong nhiều thập kỷ, buộc nước này dựa vào hành động mang tính biểu tượng hơn là trả đũa thực chất.

Các cuộc không kích tháng 6 có nguy cơ leo thang thành xung đột rộng lớn hơn. Al Jazeera cho rằng Iran có thể xem xét lại sắc lệnh của Khamenei về việc cấm vũ khí hạt nhân, thậm chí rút khỏi Hiệp ước Không Phổ biến Vũ khí Hạt nhân. Động thái như vậy sẽ làm gia tăng căng thẳng, kéo theo sự can dự của Mỹ và các cường quốc khác. The Washington Post cảnh báo, một cuộc chiến rộng lớn hơn có thể làm gián đoạn nguồn cung năng lượng toàn cầu, gây bất ổn thêm Trung Đông.

Cuộc xung đột Israel-Iran, được đẩy cao bởi Chiến dịch “Sư tử Trỗi dậy”, là một cuộc đụng độ không cân sức rõ rệt. Sự vượt trội về công nghệ, liên minh chặt chẽ và chiến lược tấn công phủ đầu của Israel mang lại lợi thế quyết định trước quân đội già cỗi và chiến thuật bất đối xứng của Iran. Dù kho tên lửa và lực lượng ủy nhiệm của Iran cung cấp một số khả năng răn đe, khả năng đáp trả hiệu quả của nước này bị cản trở bởi các tổn thất gần đây và các lệnh trừng phạt.

Các cuộc không kích đã làm gián đoạn ngoại giao Mỹ-Iran và làm gia tăng căng thẳng toàn cầu, không có giải pháp rõ ràng trong tầm mắt. Như Tiến sĩ Landau kết luận: “Canh bạc của Israel có thể làm chậm tham vọng hạt nhân của Iran, nhưng nó có nguy cơ đẩy Tehran vào một tư thế hung hăng hơn, với những hậu quả khó lường cho khu vực”.