Khi nghệ thuật quá chân thật khiến khán giả quên ranh giới đời - phim
Gần 40 năm trôi qua kể từ khi bộ phim Tướng về hưu ra mắt, NSND Hoàng Cúc vẫn nhớ những phản ứng khắc nghiệt từ khán giả ngoài đời thực. "Sau khi xem phim, họ không chỉ ghét bỏ mà có bạn còn nói: 'Cháu căm thù cô'. Nói đúng một câu, sau đó khóc òa lên rồi bỏ chạy", nghệ sĩ chia sẻ trong chương trình Cine 7 - Ký ức phim Việt.
 |
 |
Vai diễn bà Thủy - người vợ trí thức lạnh lùng, suy đồi đạo đức trong Tướng về hưu - trở thành dấu ấn khó phai trong sự nghiệp của NSND Hoàng Cúc. Nhân vật này phản ánh sự biến chất giá trị đạo đức thời kỳ đổi mới, khi kinh tế thị trường bắt đầu du nhập vào Việt Nam cuối thập niên 80.
Bà Thủy nuôi đàn chó để bán thịt kiếm tiền, hút thuốc lá và đếm tiền với vẻ mặt lạnh băng. Những chi tiết này, dù được quay bằng phim đen trắng, vẫn truyền tải mạnh mẽ sự man rợ và xuống cấp đạo đức. "Khán giả nhìn cái cối xay đó sẽ hiểu ngay. Vì phim đen trắng nên không thấy rõ máu me nhưng vẫn cảm nhận được sự khủng khiếp", NSND Hoàng Cúc nhớ lại.
NSND Hoàng Cúc chia sẻ về thái độ của khán giả:
Những ký ức chưa từng kể về vai diễn để đời
Việc tạo hình nhân vật Thủy diễn ra khá tình cờ. NSND Hoàng Cúc kể: "Nhân vật Thủy không hiền lành như người trí thức thông thường mà phải có phong cách riêng. Sáng hôm sau, tôi gặp anh thợ làm tóc, kiểu tóc mới xuất hiện trong phim trở thành hiện tượng luôn".
Thú vị hơn, nghệ sĩ Tú Oanh (vai Lài) - lúc đó mới 20 tuổi suýt mất vai vì... định cắt tóc. "Hôm đó tôi quyết tâm đi cắt tóc ngắn như con trai. Trên đường gặp phó đạo diễn hỏi đi đâu, tôi bảo đi cắt tóc thế là bị la: 'Mày được chọn phim rồi sao lại cắt tóc?'. May quá tôi gặp anh ấy không thì chẳng có vai này", Tú Oanh nhớ lại.
Trong suốt bộ phim, khán giả thấy ít nhất 3 kiểu tóc khác nhau của NSND Hoàng Cúc - từ búi gọn gàng đến những kiểu uốn hiện đại thời bấy giờ. Mỗi tạo hình thể hiện một giai đoạn tâm lý khác nhau.
 |
 |
 |
 |
 |
|
 |
||
Cảnh đếm tiền cũng gây ấn tượng mạnh. NSND Hoàng Cúc nhớ lại lời đạo diễn Nguyễn Khắc Lợi: "Em đếm tiền ngay trên sàn nhà, không cần bàn ghế gì cả". Khi bỏ cái bàn, phim rất tự nhiên khi hai vợ chồng đếm tiền, bà vợ lạnh lùng ngồi hút thuốc.
Những ngày quay phim với dàn nghệ sĩ gạo cội cũng để lại ấn tượng sâu đậm. Tú Oanh kể: "Bao năm tôi nhìn Hoàng Cúc như tượng đài về nghề, cảnh đầu tiên chị vào vai bà chủ lạnh lùng nên càng thấy ngôi sao này xa vời, chưa dám nói chuyện nhiều. Đến cảnh thứ hai - hai bố con bị mắng, khóc khổ khóc sở. Từ đó khoảng cách giữa hai người gần hơn". (Nghệ sĩ Trần Hạnh đóng vai bố của nghệ sĩ Tú Oanh trong phim - PV)
 |
 |
 |
 |
Với nghệ sĩ Trần Hạnh, Tú Oanh cũng có thêm kỷ niệm đáng nhớ: "Cảnh đầu cho gà ăn, tôi rải thức ăn vào máng nhưng bị chê ... như đang múa. Bác Hạnh bảo: Con cứ cho vào và để nó ăn bình thường thôi. Từ đó, tôi mới không bị mắng".
Khi nghệ thuật vượt qua ranh giới thời gian
Tướng về hưu từng nhận cúp Bông Sen Bạc - giải cao nhất Liên hoan phim Việt Nam lần thứ 5 năm 1990. Điều đặc biệt, vai phản diện này đã mang về cho NSND Hoàng Cúc giải Nữ diễn viên xuất sắc tại Liên hoan phim Việt Nam năm 1990.
Bộ phim từng gây tranh cãi ngay từ khi khởi động. "Khi nhận vai Tướng về hưu - tác phẩm gây bão trong làng văn, có nhiều luồng dư luận, thậm chí có bài báo nói phim này phải dừng lại", NSND Hoàng Cúc nhớ lại.
 |
 |
 |
 |
 |
|
 |
||
Thời điểm ấy, việc diễn xuất những cảnh táo bạo cũng không dễ dàng. "Việt Nam thời bấy giờ đối với cảnh như vậy cũng hơi táo bạo. Nhưng tôi từng đóng phim Đằng sau cánh cửa của đạo diễn Hoàng Nhuận Cầm có cảnh còn táo bạo hơn", nghệ sĩ chia sẻ.
 |
 |
Với NSND Hoàng Cúc, mỗi đồng nghiệp đều để lại dấu ấn riêng. Nghệ sĩ Trần Hạnh được bà nhớ đến với tình cảm đặc biệt - một người nghệ sĩ tài năng. Bà xúc động khi nhắc đến nghệ sĩ Thu An (bà An) với sự hết mình trong nghề, thậm chí "nhảy xuống ao khi chưa hô máy" và vẫn tiếp tục diễn dưới đáy ao sau khi đã cắt. Về nghệ sĩ Đoàn Thắng, bà nhớ mãi hình ảnh "rất hào hùng lúc đầu, đến khi thất thế thương xót vô cùng".
Bài thơ NSND Hoàng Cúc ứng tác về bộ phim "Tướng về hưu":
Ảnh, video: VTV
