Về lý thuyết, dữ liệu hành chính từ đăng ký hộ tịch có thể bao quát đầy đủ nguyên nhân tử vong trong giai đoạn tham chiếu. Đây là nguồn thông tin quan trọng để nghiên cứu thực trạng tử vong và sức khỏe dân số, giúp đề xuất các giải pháp can thiệp kịp thời và hiệu quả.
Tuy nhiên, trong thực tiễn tại Việt Nam, thông tin về nguyên nhân tử vong chủ yếu được cán bộ tư pháp sao ghi từ giấy chứng tử. Với nhiều trường hợp người chết tuổi cao, không rõ nguyên nhân và tử vong ngoài cơ sở y tế, thông tin thường không có xác nhận chuyên môn, chỉ dựa vào khai báo của gia đình hoặc công an xã/phường.
Thông tin nguyên nhân tử vong cũng chưa được chuẩn hóa theo bảng mã ICD của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), mà chỉ được lưu dưới dạng mô tả tự do bằng văn bản (text). Nhiều trường hợp thông tin bị để trống hoặc không rõ ràng, chứa ký tự không phù hợp, gây khó khăn trong phân tích thống kê.
Nguyên nhân tử vong hàng đầu tại Việt Nam năm 2024
Báo cáo quốc gia về đăng ký và thống kê hộ tịch đã thực hiện gán mã cho các nguyên nhân tử vong được ghi nhận trong cơ sở dữ liệu đăng ký khai tử năm 2024 theo hệ thống phân loại mà Tổng cục Thống kê thường áp dụng trong các cuộc điều tra. Các nguyên nhân tử vong được chia thành 4 nhóm chính:
- Chết do bệnh tật/già cả (95,2%), bao gồm: Chết do bệnh tật (71,8%); Chết do già cả/tuổi cao (23,1%); Di chứng chấn thương từ tai nạn, té ngã, xô xát... (0,4%).
- Chết do tai nạn (4,1%), trong đó: Tai nạn giao thông (2,0%); Tai nạn khác (1,7%); Tai nạn lao động (0,3%).
- Chết do tự tử (0,6%).
Ngoài ra, khoảng 11,1% trường hợp đăng ký khai tử không ghi rõ nguyên nhân chết, hoặc thông tin không đầy đủ/không phù hợp để mã hóa.
Như vậy, có thể thấy nguyên nhân tử vong hàng đầu năm 2024 là chết do bệnh tật, chiếm gần 72%.
Tỷ lệ tử vong do tuổi già ở nữ cao hơn nam: 31,2% so với 16,6%. Ngược lại, nam chết vì bệnh tật nhiều hơn nữ gần 10 điểm phần trăm (76,1% so với 66,3%). Nam chết vì tai nạn nhiều gần gấp 3 lần nữ (5,8% so với 2%). Tỷ lệ tự tử ở nam cũng cao hơn (0,8% so với 0,3%)
Ngoại trừ nguyên nhân chết do tuổi già, hầu hết tỷ trọng tử vong ở nam đều cao hơn nữ, góp phần làm tuổi thọ trung bình của nam thấp hơn nữ.
Tử vong do tai nạn giao thông – vấn đề cần chú trọng
Theo WHO, tử vong do tai nạn giao thông là những trường hợp chết trong vòng 30 ngày sau khi bị chấn thương do va chạm giao thông (bất kể đường bộ, đường sắt, đường thủy hay hàng không). Tuy nhiên, Việt Nam chưa có cơ sở ghi nhận thống nhất theo thời hạn 30 ngày này.
Năm 2024, cả nước ghi nhận hơn 10.000 trường hợp chết vì tai nạn giao thông, chưa bao gồm các trường hợp chết do di chứng chấn thương được xếp vào nhóm bệnh tật/già cả. Trong đó, 77,6% là nam giới.
- Tỷ lệ tử vong do tai nạn giao thông thấp ở trẻ em (0-9 tuổi), tăng dần ở nhóm 10-14 tuổi và cao nhất ở nhóm 15-24 tuổi (đặc biệt ở nam).
- Ở nữ, tỷ lệ tử vong do tai nạn giao thông cao nhất ở độ tuổi 45-64 và giảm dần sau tuổi 65.
Sự khác biệt này phản ánh hành vi, lối sống, vai trò xã hội và đặc điểm sinh học giữa nam và nữ. Nhận diện rõ ràng đặc điểm này sẽ hỗ trợ xây dựng các giải pháp an toàn giao thông phù hợp cho từng nhóm đối tượng.
Dữ liệu tử vong không chỉ đơn thuần là thông tin về tử vong, mà còn phản ánh chất lượng sống, rủi ro xã hội. Việc chuẩn hóa mã hóa nguyên nhân tử vong theo chuẩn quốc tế, cải thiện tính đầy đủ và chính xác của dữ liệu hộ tịch sẽ là nền tảng cho việc xây dựng chính sách hiệu quả, nhằm giảm tử vong và nâng cao chất lượng sống cho người dân. Qua đó, việc này sẽ gợi mở những hướng đi đáng lưu tâm trong việc hoạch định chính sách công trong các lĩnh vực: y tế, giáo dục, an toàn giao thông, thực phẩm, sức khỏe tâm thần...
