Khi thị trường điện cạnh tranh vận hành, các thành phần tham gia bao gồm doanh nghiệp, người dân, nhất là các hộ tiêu thụ điện lớn sẽ là đối tượng hưởng lợi trực tiếp và rõ ràng nhất.
Đây là nội dung được cộng đồng doanh nghiệp quan tâm tại Diễn đàn “Điện tái tạo thúc đẩy doanh nghiệp phát triển: Vấn đề đặt ra trong thực tiễn và giải pháp thực hiện”, do Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI), Tạp chí Diễn đàn Doanh nghiệp phối hợp với Tổng Công ty Điện lực TP. Hồ Chí Minh, Viện Nghiên cứu ứng dụng Năng lượng thông minh (iSEAR), Văn phòng đại diện Hiệp hội Năng lượng sạch Việt Nam tại TP. Hồ Chí Minh tổ chức ở TP. Hồ Chí Minh, chiều ngày 25/9.
Tại diễn đàn, nhiều đại diện đến từ cơ quan quản lý, chủ đầu tư khu công nghiệp, hiệp hội doanh nghiệp và chuyên gia đã chỉ ra rằng, sự cần thiết hình thành thị trường điện cạnh tranh - đòn bẩy không thể thiếu cho chuyển dịch năng lượng. Việc chuyển dịch sang sử dụng năng lượng xanh sẽ giúp doanh nghiệp thực hiện được lộ trình cắt giảm phát thải, chi phí và đáp ứng tiêu chuẩn xuất khẩu.
Đặc biệt, trong bối cảnh khu công nghiệp mở rộng và nhu cầu năng lượng tăng cao, năng lượng xanh cũng đã và đang trở thành yếu tố then chốt giúp nhà máy vận hành ổn định, phát triển bền vững. Doanh nghiệp sử dụng điện mặt trời, điện gió… không chỉ giảm chi phí dài hạn, hạn chế rủi ro giá điện, mà còn nâng cao hình ảnh thương hiệu, sản phẩm gắn với trách nhiệm xã hội và môi trường.
Theo ông Võ Tân Thành, Phó Chủ tịch VCCI, Nghị quyết số 70-NQ/TW về bảo đảm an ninh năng lượng quốc gia, cùng với triển khai Chiến lược phát triển năng lượng quốc gia đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045 (Nghị quyết 70-NQ/TW), ban hành ngày 20/8/2025, Bộ Chính trị đã nhấn mạnh, đưa phát triển năng lượng tái tạo là mục tiêu cao nhất để đáp ứng yêu cầu tăng trưởng liên tục trên 10% trong giai đoạn tới. Quy hoạch phát triển năng lượng quốc gia phải được lãnh đạo, chỉ đạo triển khai thực hiện tập trung, thống nhất, đồng bộ, nghiêm túc và hiệu quả.
Mục tiêu đến năm 2030, tổng công suất các nguồn điện khoảng 183 - 236 GW hoặc có thể cao hơn tuỳ thuộc vào nhu cầu hệ thống và tình hình phát triển kinh tế - xã hội theo thời kỳ. Tỷ lệ năng lượng tái tạo khoảng 25 - 30%. Bên cạnh đó, cũng cần thực hiện mục tiêu giảm phát thải khí nhà kính từ hoạt động năng lượng so với kịch bản phát triển bình thường khoảng 15 - 35%.
Nghị quyết 70-NQ/TW khẳng định từng bước chuyển đổi năng lượng đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước và cam kết quốc tế. Tuy nhiên, không ít doanh nghiệp cho rằng, vẫn còn gặp nhiều khó khăn khi chuyển đổi sang sử dụng năng lượng tái tạo như việc hình thành thị trường mua bán điện cùng những chính sách cho người mua và người bán trên thực tế chưa được rõ ràng, dù có Cơ chế mua bán điện trực tiếp (DPPA).
Lý giải nguyên nhân dẫn đến khó khăn nêu trên, một số doanh nghiệp cho rằng, nguyên nhân chính là do những vướng mắc về hành lang pháp lý chưa hoàn thiện, rào cản về tài chính, kỹ thuật và cơ chế đấu nối lưới điện còn phức tạp, kéo dài. Cùng với đó, quy trình đăng ký, thẩm định và phê duyệt các dự án DPPA vẫn còn phức tạp và tốn nhiều thời gian, gây khó khăn cho doanh nghiệp.
Về lộ trình thực hiện, doanh nghiệp vẫn chưa có thông tư hướng dẫn chi tiết về cách tính toán các loại phí quan trọng như phí truyền tải, phí phân phối, phí điều độ vận hành hệ thống và nhất là chi phí thanh toán bù trừ chênh lệch khi mua bán điện qua lưới điện quốc gia. Với hình thức mua bán điện trực tiếp qua đường dây riêng giữa đơn vị phát triển năng lượng tái tạo và khách hàng sử dụng điện lớn, chính sách quy định cho hình thức đàm phán khung giá bán điện vẫn khiến nhà đầu tư băn khoăn lúng túng.
Ở góc độ chuyên gia, ông Nguyễn Xuân Quy, Phó Chủ tịch Hiệp hội Năng lượng sạch Việt Nam đánh giá, hệ quả của “khoảng trống” pháp lý sẽ làm chậm quá trình chuyển đổi xanh, giảm sức cạnh tranh của doanh nghiệp và lãng phí tiềm năng xã hội hóa. Trong bối cảnh các công ty, tập đoàn lớn có thể tiếp cận điện sạch giá rẻ qua DPPA, doanh nghiệp nhỏ và vừa (SME) sẽ yếu thế hơn khi phải chịu chi phí năng lượng cao và biến động.
Tương tự, nhiều nhà đầu tư, quỹ đầu tư sẵn sàng rót vốn dự án năng lượng tái tại quy mô nhưng lại thiếu một mô hình kinh doanh được pháp luật công nhận để cung cấp điện cho khối SME. Đáng chú ý, tạo ra mô hình kinh doanh đáp ứng đầy đủ quy định pháp lý sẽ hình thành thị trường qua DPPA để khối SME và không có ai bị bỏ lại phía sau trong tiếp cận nguồn năng lượng tái tạo.
Để thúc đẩy điện tái tạo cho địa phương lẫn doanh nghiệp, ông Nguyễn Trung Hậu, Phó Trưởng phòng, Phòng Quản lý Năng lượng, Sở Công Thương tỉnh Đồng Nai đề xuất, cơ quan quản lý sớm hoàn thiện bộ khung pháp lý, ban hành quy định cụ thể, tháo gỡ vướng mắc… nhằm sớm triển khai được DPPA.
Trong đó, bộ khung pháp lý cho DPPA tinh gọn theo cơ chế một cửa, phân định trách nhiệm rõ ràng giữa Bộ ngành liên quan.
Trên cơ sở này, Việt Nam có thể tiến tới thị trường điện bán lẻ cạnh tranh nhằm thúc đẩy, phát triển nguồn năng lượng xanh trong các khu công nghiệp, khu chế xuất. Còn nếu không nhanh chóng hoàn thiện hành lang pháp lý, cơ chế DPPA khó đi vào thực tiễn.
Còn xác định năng lượng tái tạo mở ra cơ hội lớn cho địa phương lẫn doanh nghiệp, nên Sở Công Thương TP. Hồ Chí Minh đang triển khai đa dạng giải pháp phát triển nguồn năng lượng này trên địa bàn theo định hướng tập trung triển khai dự án trọng điểm và huy động nguồn lực xã hội.
Trong đó có thể kể đến những giải phát nổi bật, gồm: triển khai các dự án điện gió ngoài khơi Nam bộ 1 (500MW), điện gió gần bờ (250MW), điện mặt trời tập trung (1.300MW), điệ rác (432,6MW), điện sinh khối (3MW), điện mặt trời mái nhà.
Ông Trần Minh Hóa, đại diện Sở Công Thương TP. Hồ Chí Minh cho biết thêm, Sở cũng phối hợp Bộ Công Thương, Tập đoàn Công nghiệp – Năng lượng Quốc gia Việt Nam để xây dựng Trung tâm năng lượng tái tạo liên vùng. Đồng thời, Sở đồng hành doanh nghiệp phát triển công nghiệp chế tạo thiết bị năng lượng tái tạo, lưu trữ điện; khuyến khích kinh tế tư nhân tham gia, tạo môi trường chính sách linh hoạt, đa dạng nguồn lực; thí điểm xuất khẩu năng lượng tái tạo.
“Năng lượng tái tạo là xu thế toàn cầu, phù hợp bối cảnh cam kết Net Zero của Việt Nam và vấn đề an ninh năng lượng, do đó TP. Hồ Chí Minh đã và đang ưu tiên phát triển năng lượng tái tạo bằng điện từ rác thải, điện gió, điện năng lượng mặt trời…, dựa trên lợi thế điều kiện tự nhiên thuận lợi và nhu cầu tiêu thụ điện năng lượng tái tạo rất lớn”, ông Hóa chia sẻ.
