Khả năng độc đáo "có một không hai"
Chim én có thể bay nhiều tháng mà không cần nghỉ (Ảnh: Getty).
Trong tự nhiên, khả năng di chuyển của các loài động vật luôn khiến con người kinh ngạc, nhưng hiếm có ví dụ nào ấn tượng như chim én.
Nhỏ bé, nhẹ chỉ khoảng vài chục gram, loài chim này có thể thực hiện những chuyến bay kéo dài gần một năm mà hầu như không cần hạ cánh, lập nên một trong những kỷ lục bền bỉ đáng chú ý nhất của thế giới động vật.
Với con người, chỉ cần ngồi yên vài giờ đã đủ mỏi mệt, còn một chuyến bay kéo dài gần một ngày đã bị xem là hành trình dài. Tuy nhiên, đối với chim én, việc dang rộng đôi cánh và duy trì trạng thái bay trong nhiều tháng liền lại là điều hoàn toàn có thể.
Trên thực tế, chim én thường di cư giữa châu Âu và châu Phi, vượt qua quãng đường hàng nghìn km mà gần như không cần nghỉ ngơi trên mặt đất.
Ý tưởng cho rằng chim én có thể bay liên tục trong thời gian dài từng được nhà điểu học người xứ Wales Ronald Lockley đưa ra từ những năm 1970.
Khi đó, giả thuyết này gây nhiều tranh cãi do hạn chế về công nghệ theo dõi. Phải đến năm 2016, các nhà khoa học từ Đại học Lund (Thụy Điển) mới có thể đưa ra bằng chứng thuyết phục để xác nhận khả năng đặc biệt này.
Trong nghiên cứu, nhóm khoa học đã gắn các thiết bị ghi dữ liệu siêu nhỏ lên 13 con chim én trưởng thành. Những thiết bị này được trang bị gia tốc kế để đo hoạt động bay và cảm biến ánh sáng nhằm xác định vị trí địa lý. Các cá thể được theo dõi trong suốt hành trình di cư từ Thụy Điển đến khu vực phía nam sa mạc Sahara vào mùa đông, sau đó quay trở lại châu Âu.
Kết quả thu được cho thấy chim én dành phần lớn cuộc sống của mình trên bầu trời. Chúng chỉ ở trên mặt đất liên tục khoảng hai tháng trong năm, chủ yếu để sinh sản.
Trong 10 tháng còn lại, dù một số cá thể có thể hạ cánh rất ngắn, tổng thời gian chúng ở trên không vẫn chiếm hơn 99,5%. Đặc biệt, ba cá thể trong nghiên cứu được ghi nhận bay liên tục suốt toàn bộ mùa di cư kéo dài gần 10 tháng.
Vì sao chim én làm được điều này?
Chim én đã tiến hóa để trở thành những “vận động viên bay” cực kỳ hiệu quả (Ảnh: Getty).
Thành tích này càng trở nên đáng kinh ngạc nếu xét đến kích thước khiêm tốn của loài chim này. Với khối lượng chỉ khoảng 40 gram, chim én phải đối mặt với những thách thức lớn về năng lượng và thể lực.
Các nhà nghiên cứu cho rằng sự khác biệt giữa những cá thể bay liên tục và những cá thể thỉnh thoảng hạ cánh có thể liên quan đến tình trạng thay lông cánh. Những con không hạ cánh thường đã thay lông cánh mới, trong khi những con khác thì không, phản ánh sự khác nhau về sức khỏe hoặc mức độ ký sinh trùng.
Theo tác giả nghiên cứu Anders Hedenström, chim én đã tiến hóa để trở thành những “vận động viên bay” cực kỳ hiệu quả. Cơ thể thon dài cùng đôi cánh dài và hẹp giúp chúng tạo lực nâng lớn với chi phí năng lượng thấp.
Nhờ đó, chim én có thể bay đường dài mà không nhanh chóng kiệt sức, đồng thời tận dụng côn trùng bay trên không làm nguồn thức ăn, giúp bổ sung năng lượng ngay trong lúc di chuyển.
Một câu hỏi lớn khác được đặt ra là liệu chim én có ngủ khi đang bay hay không. Dù chưa có câu trả lời chắc chắn, các nhà khoa học nghi ngờ rằng chúng có thể ngủ khi lượn, tương tự như chim hải âu.
Dữ liệu cho thấy vào lúc hoàng hôn và bình minh, chim én thường bay lên độ cao khoảng 2–3km, có thể tận dụng các luồng khí để lượn xuống và nghỉ ngơi phần nào.
Dù vẫn còn nhiều bí ẩn chưa được giải mã, khả năng bay gần như không ngừng nghỉ trong suốt 10 tháng của chim én đã cho thấy sức mạnh đáng kinh ngạc của quá trình tiến hóa.
Phát hiện này không chỉ mở rộng hiểu biết của con người về sinh học loài chim mà còn gợi cảm hứng cho các nghiên cứu về tiết kiệm năng lượng và chuyển động bền bỉ trong khoa học hiện đại. Nghiên cứu đã được công bố trên tạp chí khoa học uy tín Current Biology vào năm 2016.
