Nguyễn Văn Bình (ở huyện Ba Vì, Hà Nội) hỏi: Mồ côi cha mẹ từ nhỏ, không ai làm giấy khai sinh cho tôi. Nay đã 19 tuổi, tôi muốn có giấy tờ tùy thân để đi làm, học nghề thì phải làm sao?
Luật sư Hoàng Tùng (Trưởng Văn phòng Luật sư Trung Hòa, Hà Nội) trả lời: Theo Luật Hộ tịch 2014, giấy khai sinh là giấy tờ nhân thân đầu tiên và quan trọng nhất của mỗi người. Từ giấy khai sinh, các giấy tờ khác như thẻ căn cước, hộ chiếu, sổ hộ khẩu… mới có thể được cấp.
Không có giấy khai sinh, tức là về mặt pháp lý, một người chưa "hiện diện" chính thức trong hệ thống quản lý dân cư. Nhưng may mắn là pháp luật có cơ chế đặc biệt dành cho những trường hợp như anh Bình – những người bị bỏ rơi, mồ côi, chưa từng được khai sinh.
Trường hợp của anh Bình, tuy đã trưởng thành, vẫn có thể đăng ký khai sinh theo Điều 14 và 15 của Nghị định 123/2015/NĐ-CP – hướng dẫn đăng ký khai sinh cho: Trẻ bị bỏ rơi. Trẻ chưa xác định được cha mẹ. Người đã trưởng thành nhưng chưa từng có giấy khai sinh.
Các bước anh Bình cần thực hiện gồm: Đến UBND cấp xã nơi đang cư trú. Đây là cơ quan đầu tiên cần đến. Ở đây, cán bộ hộ tịch sẽ hướng dẫn chi tiết các thủ tục để đăng ký khai sinh bổ sung.
Cần trình bày rõ hoàn cảnh, cung cấp các thông tin mình còn nhớ như: tên cha mẹ (nếu biết), năm sinh dự kiến, nơi từng sống, học tập…
Tìm kiếm thông tin về cha mẹ nếu có. Nếu còn bất cứ thông tin nào về cha mẹ như lời kể người thân, hàng xóm, thầy cô giáo cũ, hồ sơ học tập cũ cũng nên trình bày. Đây là cơ sở để xác minh nhân thân.
Xác minh nhân thân
UBND xã sẽ phối hợp với công an và các cơ quan liên quan để xác minh nơi cư trú trước đây, trường học từng theo học, nhân thân những người có thể xác nhận cho anh Bình.
Những người từng sống, lớn lên cùng anh Bình, hoặc từng chứng kiến hoàn cảnh mồ côi của anh có thể viết giấy xác nhận, có công chứng - cũng là bằng chứng quan trọng.
Đăng ký khai sinh muộn
Sau khi hoàn tất xác minh, nếu đủ điều kiện, UBND cấp xã sẽ cấp giấy khai sinh bổ sung. Trong giấy khai sinh, phần cha mẹ có thể để trống hoặc ghi "không xác định được", tùy theo kết quả xác minh.
Làm các giấy tờ tùy thân khác
Khi đã có giấy khai sinh, anh Bình có thể đăng ký căn cước công dân, sổ hộ khẩu (hoặc đăng ký thường trú), từ đó có thể đi học, xin việc, làm hộ chiếu, mở tài khoản ngân hàng… như bao công dân khác.
Việc không có giấy khai sinh không phải là dấu chấm hết. Pháp luật Việt Nam luôn có cơ chế để bảo vệ những người yếu thế như người mồ côi, trẻ bị bỏ rơi để họ có thể được công nhận, được sống và làm việc như mọi công dân.
Nếu bạn giống như anh Bình từng nghĩ “không có giấy khai sinh thì không thể làm gì được” thì đã đến lúc bắt đầu lại. Đừng ngần ngại đến UBND xã, chia sẻ câu chuyện của mình, nhờ hỗ trợ pháp lý từ địa phương hoặc luật sư nếu cần.
