Hy vọng về chiến sự Nga - Ukraine chấm dứt được thắp lên từ đầu năm nay, sau khi Tổng thống Mỹ Donald Trump nhậm chức và cam kết sẽ nhanh chóng đưa hai bên ngồi vào bàn đàm phán.
Cuộc chiến lúc đó chuẩn bị bước vào năm thứ ba, giao tranh trên chiến trường vẫn diễn ra ác liệt, khi Nga đối phó lực lượng Ukraine tham gia chiến dịch tấn công tỉnh Kursk, vừa tăng đà tiến quân trên các mặt trận khác.
Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky ngày 28/2 đến Nhà Trắng gặp ông Trump, với kỳ vọng sẽ đảm bảo được sự ủng hộ của Mỹ trong cuộc chiến tiêu hao tốn kém. Tuy nhiên, cuộc gặp giữa hai lãnh đạo nhanh chóng biến thành trận cãi vã, dẫn tới việc Mỹ ngừng cung cấp viện trợ vũ khí và hỗ trợ thông tin tình báo trong vài tuần, khiến Ukraine chịu nhiều ảnh hưởng trên chiến trường.
Quân đội Nga, với sự hỗ trợ của các đơn vị Triều Tiên, ngày 6/3 mở chiến dịch phản công quy mô lớn tại tỉnh Kursk và tái kiểm soát thị trấn chiến lược Sudzha 7 ngày sau đó. Ngày 26/4, Nga tuyên bố giải phóng hoàn toàn tỉnh Kursk.
Cục diện chiến sự Nga - Ukraine tháng 1 và tháng 12. Đồ họa: RYV
Song song với chiến dịch tại tỉnh Kursk, quân đội Nga vượt qua biên giới và tiến vào tỉnh Sumy ở miền bắc Ukraine vào ngày 19/2. Sau hơn 9 tháng giao tranh, lực lượng Nga mới kiểm soát được một số làng gần biên giới, chưa thể tiến xa hơn đến thủ phủ Sumy của tỉnh cùng tên vì bị các đơn vị Ukraine cản lại.
Vào giữa tháng 5, một số đơn vị Nga lần đầu tiên tiến từ tỉnh Donetsk sang Dnipropetrovsk, tỉnh then chốt nằm ở miền trung Ukraine, trung tâm khai khoáng và công nghiệp quan trọng của nước này. Ukraine buộc phải điều một số đơn vị tới củng cố phòng tuyến tại Dnipropetrovsk.
Trong lúc các cuộc giao tranh diễn ra ác liệt trên chiến trường, Tổng cục Tình báo Quân đội Ukraine (GUR) mở chiến dịch Mạng nhện, sử dụng drone tấn công đồng thời 5 căn cứ không quân chiến lược của Nga vào ngày 1/6.
Đây là chiến dịch tập kích tầm xa chưa từng có, với mức độ bí mật và táo bạo cao, khi GUR tuồn lậu drone vào lãnh thổ Nga, ngụy trang chúng trong các cabin gỗ vận chuyển bằng xe tải để chở đến gần các căn cứ chiến lược. Từ đây, các drone được điều khiển từ xa lao vào những oanh tạc cơ Nga đang đậu trên sân bay.
GUR tuyên bố đánh trúng 41 máy bay Nga, phá hủy 13 chiếc. Tuy nhiên, các quan chức Mỹ ước tính Ukraine chỉ đánh trúng 20 mục tiêu và phá hủy 10 máy bay Nga. Theo truyền thông Mỹ, 7-8 oanh tạc cơ Tu-95MS và 4 chiếc Tu-22M3 thiệt hại trong vụ tấn công. Đây là tổn thất nặng nề nhất với phi đội oanh tạc cơ chiến lược Nga kể từ khi chiến sự nổ ra.
Các máy bay Nga bốc cháy trong đòn tập kích của Ukraine vào tỉnh Irkutsk ngày 1/6. Video: Pravda
Chiến dịch "Mạng nhện" đã phần nào nâng cao tinh thần cho Ukraine, nhưng không thể xoay chuyển được cục diện trên chiến trường. Tại mặt trận Pokrovsk, nơi Nga bắt đầu tiến công từ tháng 7/2024, Moskva bắt đầu dồn nhân lực, vật lực để kiểm soát thành trì nằm ở phía tây tỉnh Donetsk, án ngữ các tuyến đường tiếp tế của Ukraine tại đây.
Bước ngoặt tại mặt trận Pokrovsk diễn ra vào tháng 8, khi Lữ đoàn Bộ binh cơ giới Cận vệ số 132 Nga mở hướng tiến công vào thành phố Dobropillia ở phía bắc Pokrovsk, đột phá sâu đến 15 km. Đây là bước tiến lớn nhất của Nga trong hơn một năm, buộc Ukraine phải điều bớt lực lượng phòng thủ thiện chiến từ Pokrovsk tới trám lỗ hổng ở Dobropillia.
Đến cuối tháng 10, mũi đột phá Dobropillia bị chặn đứng, nhưng đây dường như chỉ là đòn nghi binh nhằm kéo giãn lực lượng Ukraine, tạo điều kiện để Nga tăng áp lực lên Pokrovsk.
Trước áp lực tấn công liên tục từ những đơn vị xung kích quy mô nhỏ của Nga và đội drone áp đảo, các đơn vị phòng thủ tại Pokrovsk không thể giữ vững phòng tuyến do thiếu quân tăng viện và tuyến hậu cần bị cắt đứt. Cuối tháng 10, đầu tháng 11, Bộ tổng tham mưu quân đội Ukraine lần đầu thừa nhận binh sĩ Nga đã hiện diện trong nội thành Pokrovsk.
Đơn vị Rubikon của Nga dùng drone tập kích phương tiện cơ giới, công sự và drone Ukraine trong video công bố ngày 13/11. Video: BQP Nga
Ngày 1/12, Nga tuyên bố kiểm soát hoàn toàn Pokrovsk và bao vây thành phố Myrnohrad lân cận. Tuy nhiên, Ukraine bác bỏ thông tin thành trì này đang bị bao vây và khẳng định vẫn còn giữ một số khu vực ở Pokrovsk.
Giới chuyên gia phương Tây nhận định quân đội Nga trong năm nay giành được bước tiến trên chiến trường nhờ những điều chỉnh quan trọng. Thay vì tổ chức các đợt tiến công kiểu biển người quy mô lớn, Nga cải thiện lực lượng tác chiến không người lái, tấn công phi công drone và cắt tuyến hậu cần của Ukraine.
Sam Cranny-Evans, chuyên gia tại Viện Nghiên cứu Quốc phòng và An ninh Hoàng gia Anh (RUSI), đánh giá Nga với lợi thế về quy mô lực lượng đang điều các tổ xung kích quy mô nhỏ xâm nhập vị trí đối phương, sau đó tập hợp lại để tấn công.
"Hoạt động này đi kèm với những đòn tập kích drone và pháo kích nhằm vào vị trí của Ukraine, đặc biệt là các tuyến hậu cần", Cranny-Evans nói. "Khi thành công, họ đẩy lùi phương tiện và thiết bị tác chiến điện tử Ukraine về xa hơn phía sau tiền tuyến".
Dù Nga tiến quân chậm chạp, Ukraine vẫn rất vất vả chống đỡ do những bất lợi về nhân lực và hỏa lực. Quân đội Ukraine gặp khó khăn nghiêm trọng trong tuyển quân và ngăn lính đào ngũ, tình trạng này đang tạo ra những lỗ hổng trong phòng tuyến của họ mà Nga có thể tận dụng.
Pháo tự hành 2S7 Pion Nga tập kích vị trí Ukraine tại mặt trận Kupyansk, tỉnh Kharkov ngày 15/11. Ảnh: BQP Nga
Michael Kofman, chuyên gia thuộc Quỹ Carnegie vì Hòa bình Quốc tế, đánh giá Nga đã thành công trong giảm bớt lợi thế của Ukraine trên lĩnh vực tác chiến không người lái nhờ năng lực chế tạo vượt trội so với đối phương.
Sau những bước tiến của lực lượng Nga trên chiến trường, Tổng thống Vladimir Putin khẳng định "quân đội chúng tôi duy trì thế chủ động chiến lược không thể tranh cãi ở mọi nơi".
Trong cuộc phỏng vấn ngày 21/6, Tổng thống Trump cảnh báo "Ukraine sẽ mất phần còn lại của vùng Donbass trong thời gian rất ngắn", đề cập tới tỉnh Donetsk và Lugansk. Đây là lý do ông Trump hối thúc Ukraine chấp nhận nhượng bộ và sớm ký thỏa thuận hòa bình để "giữ những gì có thể". Nga hoan nghênh lập trường này của ông Trump.
Tuy nhiên, Ukraine và các đồng minh châu Âu đang nỗ lực đàm phán với Mỹ để thương thảo một thỏa thuận hòa bình bớt bất lợi hơn, với những đảm bảo an ninh vững chắc hơn. Sau các cuộc đàm phán hai ngày qua ở Berlin, Mỹ và Ukraine đã đạt một số "tiến triển thực chất" và ông Trump tuyên bố thỏa thuận hòa bình "đang gần hơn bao giờ hết".
Tuy nhiên, Nga nhiều khả năng sẽ không chấp nhận việc Ukraine không chịu từ bỏ lãnh thổ ở Donbass, khiến cơ hội để các bên đạt được nhất trí trở nên mong manh, và chiến sự nhiều khả năng sẽ kéo dài sang năm thứ tư.
Các chuyên gia dự báo bất chấp bước tiến chậm trong những năm qua, tình hình chiến trường có thể thay đổi nhanh chóng trong năm 2026 nếu Nga duy trì được đà tiến như hiện nay, trong khi Mỹ giảm đáng kể hỗ trợ cho Ukraine.
Chuyên gia Vladislav Inozemtsev, cố vấn đặc biệt cho Dự án Nghiên cứu Truyền thông Nga tại Viện Nghiên cứu Truyền thông Trung Đông (MEMRI) ở Washington, cho rằng Tổng thống Nga Vladimir Putin nhận định nếu cuộc chiến kéo dài thêm 1-2 năm nữa, Ukraine sẽ trở nên kiệt sức và phải đáp ứng các điều kiện mà Nga đưa ra.
"Ukraine đang rơi vào một cuộc khủng hoảng ngày càng trầm trọng, và ông Putin hiểu rất rõ điều đó", Tatiana Stanovaya, nhà nghiên cứu tại Trung tâm Carnegie về Nga và Âu - Á, nói. "Với Tổng thống Nga, việc chờ đợi Ukraine suy yếu thêm có thể mang lại những nhượng bộ lớn hơn trên bàn đàm phán".
(Theo RIA Novosti, AFP, AP, Washington Post)
