Khi nghỉ hưu, ông Suzuki (67 tuổi, Tokyo) sở hữu 440.000 USD – con số đáng mơ ước với bất kỳ người lao động nào. Nhưng chỉ vài tháng sau, vợ ông qua đời vì bạo bệnh. Ngồi một mình trong căn hộ nhỏ, ông nhìn đống tiền trong tài khoản mà thấy vô nghĩa. “Tôi ước gì hai vợ chồng đã đi du lịch, đã ăn ở nhà hàng, đã sống một chút cho mình,” ông nói. “Giờ tôi tự hỏi: ý nghĩa của việc sống tằn tiện suốt đời là gì khi chẳng còn ai để chia sẻ?”
Khi tiết kiệm trở thành gánh nặng cảm xúc
Suzuki sinh ra trong một gia đình nghèo ở Tokyo. Từ khi học trung học, ông đã làm thêm tại nhà hàng để phụ giúp cha mẹ. Khi trưởng thành, ông sống như một “chiến binh tiết kiệm”: thuê căn hộ xa trung tâm để rẻ hơn, mang cơm hộp đi làm, không bật điều hòa dù mùa hè nóng bức, đi bộ hoặc đi xe đạp thay vì tàu điện.
Ông kết hôn với một đồng nghiệp - người cũng tin rằng “sống giản dị là sống có trách nhiệm”. Gia đình họ chưa từng mua nhà, không xe hơi, không du lịch xa. Cả tuổi trẻ gói gọn trong những buổi dã ngoại công viên, vài bữa ăn giản dị bên nhau.
Nhờ đó, Suzuki tích lũy được 240.000 USD (hơn 6 tỷ đồng) trước khi nghỉ hưu. Khi bước sang tuổi 60, ông đầu tư một phần vào quỹ hưu trí, nâng tổng tài sản lên 440.000 USD (tương đương hơn 11 tỷ đồng). “Tôi nghĩ mình đã làm đúng mọi thứ: tiết kiệm, đầu tư, chuẩn bị cho tương lai,” ông chia sẻ trên The Gold Online, một chuyên trang tài chính.
Nhưng tương lai ông chuẩn bị kỹ càng lại không có người bạn đời đi cùng. Sự ra đi của vợ khiến Suzuki rơi vào trầm cảm, nhận ra rằng ông đã dành cả cuộc đời để tiết kiệm cho một hạnh phúc mà ông không còn cơ hội hưởng.
Câu chuyện của Suzuki không phải cá biệt. Ở Nhật, tiết kiệm là một giá trị văn hóa sâu sắc, được gói trong khái niệm mottainai – “tiếc nuối khi lãng phí”. Người Nhật sử dụng mọi thứ đến khi không thể dùng được nữa, từ quần áo, đồ điện đến thức ăn.
Khi quá cẩn trọng giết chết niềm vui sống
Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), năm 2025, người trên 65 tuổi sẽ chiếm gần 30% dân số Nhật. Xã hội già hóa khiến người dân có xu hướng tích lũy nhiều hơn để đảm bảo tương lai. Báo cáo của Cơ quan Thống kê Nhật cho thấy, hộ gia đình có chủ trên 65 tuổi hiện sở hữu mức tiết kiệm trung bình 170.000 USD (khoảng 4,2 tỷ đồng) - cao nhất trong các nhóm tuổi.
Một người đàn ông 70 tuổi khác từng gây chú ý khi tiết kiệm 910.000 USD (khoảng hơn 22 tỷ đồng) sau 30 năm - nhưng mỗi ngày chỉ ăn vài quả mận chua, ít rau muối và bát cơm. “Tôi không muốn trở thành gánh nặng cho ai,” ông nói.
Nhờ tinh thần đó, nợ tiêu dùng của Nhật chỉ chiếm 60% GDP – bằng một nửa so với Mỹ. Nhưng phía sau thành tích tài chính đáng nể ấy, lại là những câu chuyện cô đơn, trầm cảm và hối tiếc muộn màng.
Theo bà Gee Hee Hong - chuyên gia kinh tế Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF), tiết kiệm là chiến lược hợp lý để đối phó với già hóa dân số. Tuy nhiên, “tiết kiệm quá mức và chi tiêu quá ít có thể gây tổn hại sức khỏe tinh thần, làm gia tăng cô lập xã hội” - bà nói.
Nhiều chuyên gia tài chính cá nhân hiện khuyến nghị một triết lý mới: “Không chỉ sống lâu – mà phải sống đáng.” Điều đó có nghĩa, tiết kiệm nên đi đôi với tận hưởng và đầu tư cho trải nghiệm. Bởi sau cùng, tài sản không chỉ là tiền bạc, mà là những ký ức và mối quan hệ bạn tạo ra từ chúng.
Nếu Suzuki có thể quay lại, có lẽ ông sẽ chọn tiêu tiền khác đi – không phải tiêu nhiều, mà là tiêu có ý nghĩa hơn. Một bữa ăn ngon bên người vợ đã khuất, một chuyến đi ngắn vào mùa hoa anh đào, hay chỉ đơn giản là chiếc máy điều hòa cho mùa hè bớt ngột ngạt.
Bài học từ ông Suzuki nhắc chúng ta rằng: kế hoạch tài chính không chỉ là con số, mà là cách bạn muốn sống phần đời còn lại. Tiền chỉ có giá trị khi nó mua được bình yên và niềm vui, chứ không phải nỗi tiếc nuối khi đã quá muộn để tận hưởng.
Làm sao để cân bằng giữa tiết kiệm và tận hưởng?
1. Xác định “mục tiêu sống” trước “mục tiêu tiết kiệm”. Đừng chỉ để tiền nằm trong tài khoản - hãy để nó phục vụ cho giá trị bạn trân quý: sức khỏe, trải nghiệm, kết nối.
2. Đa dạng hóa đầu tư. Đừng dồn toàn bộ tiền tiết kiệm vào tài khoản ngân hàng. Hãy phân bổ qua quỹ hưu trí, bảo hiểm sức khỏe, và các danh mục an toàn để vừa sinh lời, vừa bảo vệ bản thân.
3. Chi cho trải nghiệm, không chi cho sĩ diện. Ăn nhà hàng với người thân, đi du lịch cùng cha mẹ - đó là khoản “đầu tư cảm xúc” sinh lợi cao nhất.
4. Tiết kiệm để sống, không sống để tiết kiệm. Tiền bạc là công cụ, không phải mục đích. Khi bạn biết dừng đúng lúc, bạn đã thật sự hiểu giá trị của giàu có.
