Nếu phải chọn ra nhân vật có IQ cao nhất trong Tây Du Ký, hầu như ai cũng nghĩ ngay đến Tôn Ngộ Không. Từ một chú khỉ đá, đại đệ tử của Đường Tăng đã học được 72 phép biến hóa, bay trên mây, lặn xuống biển, nhìn xuyên hư thực. Ngộ Không thông minh đến mức cả thiên đình cũng phải dè chừng, còn yêu quái nghe danh thì khiếp sợ. Con khỉ đá này luôn hành động nhanh gọn, lý trí sắc bén và chưa từng chịu chấp nhận thất bại. Nhưng nếu xét về EQ, tức trí tuệ cảm xúc, Tôn Ngộ Không lại là người “đội sổ” trong nhóm bốn thầy trò.
Trên hành trình thỉnh kinh, Ngộ Không luôn tin rằng mình hiểu rõ mọi việc, rằng chỉ có bản thân mới đủ sức bảo vệ thầy và phân biệt được đúng sai. Sự tự tin đó đôi khi trở thành cố chấp. Ngộ Không nóng nảy, cứng nhắc, hiếm khi đặt mình vào vị trí người khác. Khi Đường Tăng trách mắng, thay vì nghĩ đến cảm xúc của sư phụ, Ngộ Không chỉ biết nổi giận. Có lần vì bị niệm chú Kim Cô, Tôn Ngộ Không lập tức bỏ đi, mặc cho hành trình còn dang dở. Nếu có EQ cao hơn, hẳn Ngộ Không đã biết bình tĩnh giải thích, hoặc ít nhất hiểu rằng thầy đang sợ chứ không phải ghét bỏ. Nhưng Ngộ Không không làm được. Chỉ biết dùng sức mạnh để giải tỏa cảm xúc đúng kiểu người thông minh nhưng thiếu thấu cảm.
Càng xem, nhiều người càng thấy mâu thuẫn trong con khỉ này: trí tuệ khiến Ngộ Không giỏi đối phó với kẻ thù, nhưng cũng khiến khoảng cách giữa bản thân và những người đồng hành ngày càng xa. Sa Tăng không dám nói nhiều, Bát Giới thì luôn tìm cách tránh xung đột, còn Đường Tăng thì thường xuyên lo sợ. Mọi người đều biết Ngộ Không có lòng tốt, nhưng cách thể hiện lại khiến ai cũng mệt mỏi. Cứu người nhưng làm người ta sợ, bảo vệ sư phụ nhưng khiến sự phụ khổ tâm. Cái “đúng” của Ngộ Không là đúng về hành động, nhưng lại sai trong cảm xúc.
Ngộ Không IQ cao nhưng EQ thấp.
Nhiều người nghĩ chiếc vòng kim cô là hình phạt, nhưng thật ra đó là bài học về EQ. Cái vòng ấy không chỉ để khống chế sức mạnh mà còn buộc Ngộ Không học cách kiềm chế cơn giận. Mỗi lần bị niệm chú, nỗi đau thể xác khiến khỉ đá phải đối diện với chính mình. Bồ Tát không muốn trừng phạt, mà muốn dạy rằng trí tuệ không đủ để trở thành người tốt, cần có lòng nhẫn nại, sự lắng nghe và tình thương.
Điều thú vị là trong khi Ngộ Không thông minh vượt trội, Bát Giới - người hay bị cho là ngốc nghếch lại sống thoải mái hơn. Bát Giới biết dỗ thầy, biết hòa giải khi có mâu thuẫn, biết tạo không khí vui vẻ cho cả nhóm. Bị mắng cũng cười, bị sai cũng nhận lỗi. Cách sống ấy không khiến Bát Giới giỏi hơn, nhưng khiến Bát Giới được yêu mến hơn. Ngộ Không thì ngược lại, càng cố chứng minh mình đúng, càng thấy cô độc. Đó chính là bi kịch của người IQ cao nhưng EQ thấp hiểu mọi thứ, trừ cảm xúc con người.
Thực ra cũng khó trách Ngộ Không. Sinh ra từ đá, lớn lên trong hoang dã, Ngộ Không chưa từng được dạy cách chia sẻ hay tin tưởng ai. Vì thế, hành trình thỉnh kinh chính là quá trình “tu tâm”. Không cần thêm phép thuật nào nữa, điều Ngộ Không cần học là cách làm người: biết sai, biết nhẫn, biết nghĩ cho người khác.
Nếu nhìn lại từ đầu, Tây Du Ký giống như một ẩn dụ về con người. Đường Tăng là lòng tin, Bát Giới là bản năng, Sa Tăng là sự bền bỉ, còn Ngộ Không là trí tuệ. Mỗi yếu tố đều cần thiết để con người trưởng thành. Ngộ Không có IQ cao nhất nhưng EQ thấp nhất, nên hành trình của con khỉ đá này cũng gian nan nhất.
Khi xem lại tác phẩm này ở tuổi trưởng thành, ta sẽ nhận ra người chiến thắng không phải kẻ thông minh nhất, mà là người biết mềm mại. Trí tuệ giúp con người thành công, nhưng cảm xúc mới giúp họ hạnh phúc. Và sau tất cả, Tôn Ngộ Không đã học được điều đó biết im lặng đúng lúc, biết tin tưởng, và hiểu rằng không phải ai cũng cần bị đánh để thức tỉnh.
Tôn Ngộ Không là minh chứng rằng IQ cao không đồng nghĩa với EQ cao. Có thể tính toán giỏi, nhìn xa, hiểu đời, nhưng nếu không hiểu người khác, vẫn mãi chỉ là kẻ cô độc. Tây Du Ký vì thế không chỉ là câu chuyện thần thoại, mà còn là bài học sâu sắc về cảm xúc con người rằng kẻ mạnh thật sự không phải người có phép thuật, mà là người hiểu được lòng người và hiểu được chính mình.
