Có những đứa trẻ không hư vì bản chất, cũng không bướng vì thiếu dạy dỗ. Chúng chỉ lớn lên trong những gia đình mà mỗi sai lầm đều bị phóng đại, mỗi lỗi nhỏ đều bị quy chụp thành vấn đề đạo đức, và mỗi lần vấp ngã đều trở thành “bằng chứng” cho sự thất vọng của người lớn.
Thất bại trong nuôi dạy con cái, đôi khi không nằm ở điều cha mẹ làm ít, mà nằm ở những phản ứng bị làm quá.
1. Biến lỗi hành vi thành lỗi nhân cách
Con làm đổ cốc nước. Con quên bài tập. Con nói dối một lần vì sợ bị mắng...
Nhưng thay vì xử lý đúng bản chất sự việc, nhiều gia đình lập tức nâng cấp vấn đề: “Con đúng là cẩu thả”; “Lớn lên chắc cũng chẳng làm việc gì ra hồn”...
Khi một hành vi nhất thời bị gán thành bản chất con người, trẻ không học được cách sửa sai – mà học cách định danh mình là kẻ tệ hại. Đây là dạng tổn thương âm thầm nhưng kéo dài, khiến trẻ lớn lên với mặc cảm: “Mình vốn đã không tốt.”
2. Làm trầm trọng hóa vấn đề để răn đe
Nhiều cha mẹ tin rằng phải mắng thật nặng thì con mới nhớ lâu.
Một lỗi nhỏ bị đào xới lại nhiều lần, kể cho người khác nghe, nhắc đi nhắc lại mỗi khi con mắc lỗi khác.
Hệ quả là trẻ không còn tập trung vào sửa lỗi hiện tại, mà chỉ học cách sợ sai. Khi nỗi sợ lớn hơn khả năng học hỏi, trẻ chọn im lặng, giấu giếm hoặc nói dối không phải vì hư, mà vì không chịu nổi cảm giác bị bêu lỗi.
3. Lôi lỗi của con ra làm công cụ trút cảm xúc
Có những gia đình, cơn giận của người lớn không đến từ lỗi của con – mà từ áp lực công việc, hôn nhân, tài chính. Nhưng con lại là nơi hứng trọn.
Một hành động nhỏ của trẻ bỗng trở thành “giọt nước tràn ly”. Người lớn mắng con bằng cảm xúc của mình, chứ không phải bằng mức độ sai của trẻ. Đứa trẻ bị trừng phạt cho những thứ nó không gây ra.
Lâu dần, trẻ học được rằng: mình là nguyên nhân khiến người lớn nổi giận, và bắt đầu sống trong trạng thái cảnh giác, căng thẳng, tự thu mình.
4. Biến việc sửa sai thành một “phiên tòa”
Thay vì hướng dẫn con xử lý hậu quả, nhiều gia đình biến lỗi của con thành một buổi tra hỏi: Vì sao con làm vậy?; Ai dạy con?; Con có biết bố mẹ thất vọng thế nào không?
Không có giải pháp, không có định hướng, chỉ có trách móc. Trẻ không được học cách chịu trách nhiệm, mà chỉ học cách chịu đựng cảm giác bị xét xử.
5. Không cho con cơ hội sai để sửa
Gia đình làm quá lỗi thường gắn mác con rất nhanh. Một lần quên, lần sau bị kiểm soát chặt hơn. Một lần nói dối, lần sau bị nghi ngờ mọi lời nói.
Khi trẻ không còn cơ hội được tin tưởng để sửa sai, trẻ hoặc sẽ bỏ cuộc, hoặc chấp nhận luôn vai “đứa trẻ hư” mà người lớn gán cho mình.
6. Gộp lỗi của con vào “bộ mặt gia đình”
“Con làm vậy bố mẹ xấu hổ với người ta”; “Người ngoài nhìn vào đánh giá cả nhà”...
Khi lỗi của con bị gắn với danh dự người lớn, trẻ không còn được phép sai vì quá trình trưởng thành, mà bị ép phải hoàn hảo để bảo vệ thể diện gia đình. Trẻ lớn lên với nỗi ám ảnh: mình tồn tại để giữ hình ảnh cho người khác.
Kết
Trẻ con không sợ bị nhắc nhở. Trẻ chỉ sợ không biết mức độ đúng sai của sự việc đến đâu đến nhìn nhận, sửa đổi. Một gia đình nuôi dạy con thành công không phải là gia đình không có lỗi, mà là nơi lỗi sai được xử lý đúng kích cỡ, đúng thời điểm và đúng vai trò giáo dục.
