Trong rất nhiều gia đình Việt Nam, việc đun nước sôi để nguội, trữ trong bình và dùng dần cả ngày đã trở thành thói quen phổ biến. Nhiều người tin rằng “nước đun sôi rồi thì an toàn tuyệt đối”, nên không mấy bận tâm đến thời gian bảo quản. Tuy nhiên, câu hỏi đặt ra là: Liệu nước đun sôi để nguội sau 24 giờ còn đảm bảo an toàn cho sức khỏe không?
Nước đun sôi để nguội là nước máy, nước giếng hoặc nước tinh khiết được đun đến 100°C nhằm tiêu diệt phần lớn vi sinh vật, vi khuẩn, nấm men, trứng giun, và một phần kim loại nặng có thể tồn tại trong nước. Sau khi nguội, nước được rót ra bình hoặc ấm, để ở nhiệt độ phòng nhằm dùng dần cho sinh hoạt — chủ yếu là uống trực tiếp, pha sữa, nấu ăn, hay làm nước uống hằng ngày.
Có nên dùng nước đun sôi để nguội sau 24 tiếng?
Về bản chất, khi nước vừa đun sôi, nó rất sạch vì đã được khử khuẩn bằng nhiệt. Tuy nhiên, tình trạng “sạch” ấy chỉ là tạm thời. Ngay sau khi nguội và tiếp xúc với không khí, nước bắt đầu “bị tái nhiễm” bởi vi khuẩn trong môi trường, trong bình chứa hoặc thậm chí từ chính tay người rót nước.
Nhiều người cho rằng “đun sôi diệt khuẩn rồi, để bao lâu chẳng được”. Nhưng các chuyên gia vệ sinh – dịch tễ học khẳng định, sau 24 giờ, nước đun sôi để nguội không còn an toàn tuyệt đối nữa, đặc biệt trong điều kiện khí hậu nóng ẩm như Việt Nam. Có ba nguyên nhân chính.
Nước đun sôi để nguội cũng có thể bị "thiu" nếu để quá lâu.
Thứ nhất, nước tái nhiễm vi khuẩn trong không khí. Không khí luôn chứa hàng nghìn vi sinh vật, bụi mịn, nấm mốc và bào tử vi khuẩn. Khi nước nguội dần, quá trình trao đổi khí với môi trường làm các vi sinh vật này “rơi” vào trong bình, bắt đầu sinh sôi nếu có điều kiện thuận lợi — đặc biệt khi bình nước được đặt ở nơi có ánh sáng, nhiệt độ trên 25°C.
Thứ hai, bình chứa là nguồn ô nhiễm tiềm ẩn. Bình thủy tinh, bình nhựa, bình lọc nước — nếu không rửa kỹ, để lâu, sẽ tích tụ cặn, rêu, biofilm (màng vi sinh vật) ở đáy hoặc thành bình. Khi rót nước mới vào, vi khuẩn bám lại và tiếp tục phát triển. Đặc biệt, các bình nhựa để nơi có ánh nắng hoặc gần bếp dễ giải phóng chất BPA, microplastic – những hạt nhựa li ti ảnh hưởng đến nội tiết tố của cơ thể.
Thứ ba, vi khuẩn phát triển nhanh trong điều kiện ẩm và yếm khí. Các nghiên cứu vi sinh cho thấy, sau 12 – 24 giờ bảo quản ở nhiệt độ phòng, lượng vi khuẩn trong nước đun sôi để nguội có thể tăng gấp hàng chục lần so với lúc vừa nguội. Trong đó, một số loài phổ biến như E.coli, Pseudomonas aeruginosa hay Coliform — vốn là tác nhân gây rối loạn tiêu hóa, tiêu chảy, thậm chí nhiễm khuẩn đường ruột.
Nước đun sôi không vô trùng mãi mãi
Điều đáng chú ý là việc đun sôi nước không tiêu diệt được tất cả mọi thứ. Một số loại bào tử vi khuẩn hoặc tảo lam (cyanobacteria) có thể chịu được nhiệt độ cao trong thời gian ngắn. Khi nước nguội và tiếp xúc với môi trường, chúng có thể hồi sinh và phát triển trở lại.
Hơn nữa, đun sôi không làm biến mất các ion kim loại nặng như chì (Pb), asen (As), mangan (Mn)… vốn có trong một số nguồn nước giếng khoan hoặc nước máy chưa được xử lý tốt. Khi để lâu, các kim loại này có thể kết tủa hoặc bám vào đáy bình, tạo lớp cặn. Uống nước này lâu dài có nguy cơ ảnh hưởng đến gan, thận.
Dù khó nhận biết bằng mắt thường, nước đun sôi để nguội quá 24 giờ có thể chứa lượng vi khuẩn vượt mức cho phép. Hệ quả có thể là:
Nước đun sôi không vô trùng mãi mãi.
- Rối loạn tiêu hóa, đầy bụng, tiêu chảy nhẹ (đặc biệt ở trẻ nhỏ và người già).
- Tích tụ vi khuẩn đường ruột, gây mất cân bằng hệ vi sinh tự nhiên.
- Nguy cơ nhiễm khuẩn chéo nếu dùng để pha sữa, pha bột cho trẻ.
- Nguy cơ nhiễm độc nhẹ nếu bình chứa bị thôi nhiễm chất hóa học từ nhựa kém chất lượng.
Với khí hậu Việt Nam, nếu bảo quản ở nhiệt độ phòng , không nên dùng nước đun sôi để nguội quá 24 giờ ngay cả khi đậy kín.
Cách bảo quản nước đun sôi để nguội an toàn
Nếu vẫn muốn duy trì thói quen dùng nước đun sôi để nguội, bạn có thể áp dụng một số nguyên tắc an toàn sau:
- Sử dụng bình thủy tinh hoặc bình inox thay vì bình nhựa, tránh ánh nắng trực tiếp: Rửa bình và tráng nước sôi mỗi ngày, lau khô nắp, tránh đọng hơi nước.
- Không đổ thêm nước mới vào bình cũ, vì dễ làm tái nhiễm chéo.
- Đậy kín bình ngay sau khi rót, tránh bụi và côn trùng.
Những sai lầm phổ biến khi dùng nước đun sôi để nguội
Rất nhiều người vẫn mắc phải những thói quen tưởng vô hại nhưng lại gây mất an toàn:
- Đun nước một lần rồi dùng cả tuần, chỉ thêm nước mới vào bình còn nước cũ.
- Dùng bình lọc nước để ngoài trời, khiến nước nhiễm khuẩn sau vài giờ.
- Uống nước trong bình nhựa tái sử dụng nhiều lần, dù đã cũ, xước, bạc màu.
- Tin rằng nước đun sôi để nguội không bao giờ hỏng trong khi thực tế, nếu bạn ngửi kỹ, nước để lâu có thể có mùi “ôi nhẹ”, vị nhạt, hoặc xuất hiện màng mỏng ở miệng bình.
Vậy có nên uống nước đun sôi để nguội sau 24 giờ? Câu trả lời ngắn gọn là: Không nên. Nước đun sôi để nguội quá 24 giờ không còn đảm bảo vô trùng, đặc biệt nếu được bảo quản ở nhiệt độ phòng, trong bình nhựa hoặc bình không đậy kín. Dù có thể không gây hại ngay lập tức, việc uống nước nhiễm khuẩn nhẹ trong thời gian dài sẽ khiến hệ tiêu hóa suy yếu.
