Khi tội phạm 'đọc vị' nạn nhân qua dáng đi
Trong cuộc phỏng vấn riêng vào năm 1985, kẻ sát nhân hàng loạt khét tiếng Ted Bundy từng khiến cả giới điều tra lạnh gáy khi thừa nhận: “Tôi có thể nhận định nạn nhân chỉ qua cách cô ấy bước đi trên phố, cách nghiêng đầu hay cử chỉ nhỏ.” Hơn 40 năm sau, lời thú nhận đó được nhiều công trình tâm lý học xác nhận là có cơ sở khoa học.
Trong quá trình phỏng vấn, nhiều tù nhân còn thừa nhận rằng họ chú ý đến “những người trông khác biệt”, không chỉ ở cách đi mà cả trang phục và dáng vẻ tổng thể
Một loạt nghiên cứu cho thấy tội phạm thường không chọn mục tiêu ngẫu nhiên. Chúng bị hấp dẫn bởi những dấu hiệu thể hiện sự yếu đuối hoặc thiếu cảnh giác trong ngôn ngữ cơ thể của con người — đặc biệt là trong dáng đi, tư thế và cử động tay chân.
Một trong những nghiên cứu kinh điển về chủ đề này là công trình “Thu hút tấn công” (Attractiveness of Victimization) do Betty Grayson – nghiên cứu viên Đại học Hofstra – và Morris I. Stein – giáo sư tâm lý học Đại học New York – thực hiện. Hai nhà khoa học đã tiến hành một thí nghiệm độc đáo: họ quay video những người đàn ông và phụ nữ đi bộ trong các khu phố có nguy cơ tấn công cao ở New York City, sau đó mời nhóm 53 tù nhân từng bị kết án hành hung, cướp giật và giết người xem lại để chấm điểm “khả năng bị tấn công” của từng người.
Kết quả gây ngạc nhiên: những người bị nhận định là “dễ bị tấn công” đều có dáng đi thiếu tự nhiên, không nhịp nhàng, cử động tay chân rời rạc, tư thế gò bó hoặc cứng nhắc. Ngược lại, những người không bị chọn làm “con mồi” lại có dáng đi tự tin, dứt khoát, phối hợp cơ thể linh hoạt – ví dụ, khi chân trái bước lên thì tay phải vung tự nhiên, đầu và vai giữ thẳng, ánh mắt nhìn về phía trước.
Grayson và Stein gọi hiện tượng này là “sự khuếch đại tiêu chuẩn thông thường” – tức là người đi có chuyển động khác biệt so với nhịp chung của đám đông: sải chân quá dài hoặc quá ngắn, lắc người lệch, hoặc bước đi rời rạc. Chính sự khác biệt này khiến họ vô tình “lọt vào mắt xanh” của tội phạm, những kẻ được mô tả là rất nhạy bén trong việc đọc vị dáng đi và tư thế.
Thậm chí, trong quá trình phỏng vấn, nhiều tù nhân còn thừa nhận rằng họ chú ý đến “những người trông khác biệt”, không chỉ ở cách đi mà cả trang phục và dáng vẻ tổng thể. Những người ăn mặc quá nổi bật, hoặc mang giày dép không phù hợp khiến việc di chuyển trở nên khó khăn, thường bị đánh giá là “mục tiêu tiềm năng”.
Dáng đi chậm, thiếu nhịp – dấu hiệu của sự dễ tổn thương
Sau thí nghiệm của Grayson và Stein, hàng loạt công trình tiếp theo tiếp tục mở rộng nghiên cứu về mối liên hệ giữa dáng đi và khả năng bị tấn công. Năm 1996, hai nhà tâm lý học Murzynski và Degelman phát hiện: phụ nữ có bước đi ít đồng bộ (ví dụ tay và chân không di chuyển cùng nhịp) thường được người khác đánh giá là thiếu tự tin, dễ bị đe dọa hoặc tấn công tình dục hơn.
Ngôn ngữ cơ thể tự tin không chỉ thể hiện qua ánh mắt hay tư thế, mà còn nằm ở cách con người di chuyển qua không gian
Đến năm 2002, nhà nghiên cứu Gunns tiến hành khảo sát tương tự và phát hiện tốc độ đi bộ chậm, sải chân ngắn, chuyển động chân ít linh hoạt là những đặc điểm thường thấy ở những người bị tội phạm chọn làm mục tiêu trong các vụ cướp giật hoặc tấn công đường phố.
Năm 2006, nhóm khoa học gia Nhật Bản gồm Sakaguchi và Hasegawa cũng đi đến kết luận tương tự: phụ nữ có tốc độ đi chậm hơn và sải chân ngắn hơn bị đánh giá là dễ bị bóc lột tình dục hơn. Những dấu hiệu tưởng chừng nhỏ nhặt này – bước chậm, dáng gò bó, mắt nhìn xuống – lại có thể tạo ra ấn tượng vô thức về sự yếu thế, khiến nạn nhân dễ trở thành “mục tiêu lý tưởng”.
Theo chuyên trang Movementum, ngôn ngữ cơ thể tự tin không chỉ thể hiện qua ánh mắt hay tư thế, mà còn nằm ở cách con người di chuyển qua không gian. Một người tự tin thường có bước đi vững vàng, có mục đích, với sải chân dài vừa phải, tay vung nhịp nhàng, cơ thể chuyển trọng tâm mềm mại. Tư thế đó thường đi kèm ngực ưỡn, đầu ngẩng cao, ánh mắt hướng về phía trước, hai tay không đút túi, không cắm cúi nhìn điện thoại, và đặc biệt là luôn chú ý đến xung quanh.
Ngược lại, những người có ngôn ngữ cơ thể “yếu thế” thường biểu hiện ở:
Tốc độ đi chậm, bước chân ngắn, ít đồng bộ giữa tay và chân.
Cử chỉ vụng về, chẳng hạn nghịch tóc, cầm điện thoại, hoặc khoanh tay trước ngực.
Tư thế co rụt: vai nghiêng, đầu cúi, ánh mắt lảng tránh, hai tay ép sát cơ thể.
Thiếu nhận thức tình huống, ít quan sát xung quanh, thậm chí vừa đi vừa nghe nhạc hay xem điện thoại.
Những yếu tố tưởng chừng “vô hại” ấy lại tạo cảm giác mất tập trung, thiếu cảnh giác, và đó chính là điều tội phạm tìm kiếm.
Một bước chân vững vàng, một ánh nhìn tỉnh táo – có thể chính là ranh giới mong manh giữa an toàn và nguy hiểm
Cảnh giác là lớp phòng thủ đầu tiên
Từ các phát hiện trên, các chuyên gia tâm lý và tội phạm học khuyến nghị rằng việc nâng cao nhận thức tình huống là yếu tố then chốt giúp con người giảm thiểu rủi ro bị tấn công. Khi bước ra đường, hãy tháo tai nghe, ngẩng đầu và quan sát, tránh đắm chìm vào màn hình điện thoại hoặc để bản thân “bị cắt đứt” khỏi môi trường xung quanh.
Một dáng đi tự tin, tỉnh táo, cùng với tư thế cơ thể mở rộng không chỉ khiến bạn trông đáng tin và mạnh mẽ hơn trong giao tiếp xã hội, mà còn giúp bạn ít bị nhắm đến hơn trong mắt những kẻ săn mồi cơ hội.
Nói cách khác, đôi khi an toàn cá nhân không chỉ nằm ở sức mạnh thể chất, mà ở chính cách bạn bước đi giữa đám đông. Một bước chân vững vàng, một ánh nhìn tỉnh táo – có thể chính là ranh giới mong manh giữa an toàn và nguy hiểm.
Bài viết dựa trên các công trình nghiên cứu của Betty Grayson & Morris I. Stein (Đại học Hofstra & Đại học New York, 1985), Murzynski & Degelman (1996), Gunns (2002), Sakaguchi & Hasegawa (2006), cùng tổng hợp từ Movementum.
