Phó giám đốc Bảo tàng Mỹ thuật TP.HCM Trần Minh Công cho biết: "Từ năm 2013 đến 2025, chúng tôi vinh dự được chọn là nơi tiếp nhận, lưu giữ các bộ sưu tập có giá trị thuộc thời kỳ mỹ thuật Đông Dương - Gia Định với các họa sĩ nổi tiếng như Võ Lăng, Lê Thị Lựu, Lê Bá Đảng do các kiều bào tại Pháp hiến tặng. Với 313 tác phẩm, tư liệu (7 tác phẩm của họa sĩ Võ Lăng, 27 tác phẩm của họa sĩ Lê Thị Lựu, 236 tác phẩm, tư liệu của họa sĩ Lê Bá Đảng và 43 tác phẩm của các tác giả học và tốt nghiệp Trường Mỹ thuật Đông Dương - Gia Định và một số trường khác). Có thể nói Bảo tàng Mỹ thuật TP.HCM là nơi được "chọn mặt gửi vàng" những di sản văn hóa mà có tiền chưa chắc đã mua được…".
Người yêu mỹ thuật xem tranh Đông Dương tại triển lãm Trở về tại Bảo tàng Mỹ thuật TP.HCM tối 21.11
Ảnh: Quỳnh Trân
Vậy làm sao để các nhà sưu tập tin tưởng hiến tặng? Đơn giản là phải tạo được niềm tin đối với người hiến tặng. TS Mã Thanh Cao, nguyên Giám đốc Bảo tàng Mỹ thuật TP.HCM, kể câu chuyện hiến tặng năm 2013 của gia đình họa sĩ Võ Lăng (từng học Trường Mỹ thuật Đông Dương). Trong một lần về thăm VN, bà Tri Cầm, người bạn đời của họa sĩ Võ Lăng, đến Bảo tàng Mỹ thuật TP.HCM tìm hiểu cặn kẽ về quy trình tiếp nhận, bảo quản, trưng bày tác phẩm hiến tặng… Sau nhiều lần tìm hiểu, thực sự tin tưởng, gia đình mới đồng ý hiến tặng 7 tác phẩm chất liệu sơn dầu và in khắc của họa sĩ cho bảo tàng.
PGS-TS Lâm Nhân, Hiệu trưởng Trường ĐH Văn hóa TP.HCM và TS Phạm Lan Hương là "chiếc cầu nối văn hóa" để Bảo tàng Mỹ thuật TP.HCM đến được với ông bà Lê Tất Luyện, kiều bào Pháp. Ông bà đã hiến tặng bộ sưu tập hội họa quý giá của gia đình cho Bảo tàng Mỹ thuật TP.HCM.
Ông Lâm Nhân cho hay: "Bảo tàng Mỹ thuật TP.HCM đã thể hiện rõ vai trò là trung tâm lưu giữ, trưng bày, triển lãm mỹ thuật của khu vực phía nam, mô hình mẫu trong tiếp nhận, bảo quản, tư liệu hóa và phổ biến di sản nghệ thuật. Nó khẳng định niềm tin của người hiến tặng, rằng giá trị của nghệ thuật không nằm ở việc sở hữu, mà ở khả năng được chia sẻ, được lan tỏa. Khi những bức tranh được trưng bày, ký ức nghệ thuật ấy đã trở thành tài sản chung của cộng đồng".
Nhà nghiên cứu Hứa Bảo Nhi (Bảo tàng Mỹ thuật TP.HCM) nhìn nhận: "Khái niệm "hồi hương di sản" được hiểu là quá trình đưa những tác phẩm, hiện vật hay bộ sưu tập mang giá trị văn hóa - lịch sử trở về nơi khởi nguồn của chúng. UNESCO (1970) và Công ước UNIDROIT (1995) cho rằng hồi hương không chỉ mang ý nghĩa pháp lý trong việc khôi phục quyền sở hữu, mà còn là một hình thức công bằng văn hóa, góp phần tái khẳng định chủ quyền ký ức của mỗi dân tộc. Hãy hồi hương di sản bằng lòng tri ân, bằng niềm tin văn hóa, chứ không bằng yêu cầu pháp lý. Ở đó, người hiến tặng không chỉ trao lại hiện vật, mà còn gửi gắm một phần ký ức và trách nhiệm tinh thần cho thế hệ mai sau".
