Thời AI, người trẻ đi làm chịu nhiều áp lực hơn, làm sao cải thiện?

ẢNH: NGỌC LONG

Nhiều dạng áp lực mới xuất hiện khi công nghệ phát triển, trong đó có AI

Tại hội thảo khoa học quốc tế "Kiến tạo tương lai: Công việc và thân tâm an lạc" do ICOH-WOPS và APA-PFAW - hai đơn vị chuyên nghiên cứu các yếu tố tâm lý, xã hội tại nơi làm việc - đồng tổ chức tại ĐH Kinh tế TP.HCM vừa mới đây, TS Seong-Kyu Kang, Chủ tịch ICOH-WOPS kiêm giáo sư ĐH Gachon (Hàn Quốc), đã trình bày bài tham luận về những áp lực đang diễn ra trong môi trường làm việc.

Theo GS Kang, khi nhắc tới "bệnh nghề nghiệp" (occupational disease), chúng ta mặc định đó là những bệnh do các yếu tố bên ngoài gây ra như từ hóa chất. Tuy nhiên, trong bối cảnh ngày nay, ông Kang coi các mối nguy này chỉ là nhóm nguyên nhân đến từ môi trường bên ngoài. Song song đó là nhóm nguyên nhân từ môi trường bên trong như lối sống hay sự lão hóa và từ môi trường xã hội như số hóa, trí tuệ nhân tạo (AI) hoặc sự bất bình đẳng.

Vì vậy khi nhìn nhận rủi ro tâm lý - xã hội và sức khỏe tâm thần trong môi trường làm việc, GS Kang cho rằng cần đặt chúng trong tổng thể cấu trúc xã hội, hệ thống an sinh xã hội và mức độ phát triển kinh tế thì mới hiểu rõ vấn đề mà mỗi quốc gia và khu vực đang đối mặt. Ông ví dụ ở châu Âu, burn out (kiệt sức), nghỉ hưu sớm là mối quan tâm chính, song ở các quốc gia thu nhập thấp và trung bình, thời gian và áp lực công việc được đề cập nhiều hơn.

Đặc biệt ở các khu vực có nền kinh tế đang phát triển nhanh, trong đó có Việt Nam, các rủi ro tâm lý - xã hội trong môi trường làm việc cũng có xu hướng gia tăng. Điều này đặt ra sự cấp thiết trong việc chăm sóc sức khỏe vật lý và tinh thần người lao động, đặc biệt là nhóm nhân sự trẻ, theo GS Kang.

TS Akinori Nakata, Chủ tịch APA-PFAW kiêm giáo sư ĐH Y tế nghề nghiệp và môi trường (Nhật Bản), trao đổi với Thanh Niên bên lề sự kiện rằng có nhiều khác biệt giữa môi trường làm việc phương Đông và phương Tây. Nổi bật nhất là phương Tây đề cao văn hóa cá nhân trong khi phương Đông xem trọng văn hóa tập thể. Vì thế, nếu một người lao động châu Á chịu áp lực, sự căng thẳng này sẽ nhanh chóng lan truyền tới đồng nghiệp xung quanh.

ẢNH: NGỌC LONG

Một điểm đáng lưu ý khác là nhiều quốc gia châu Á coi trọng thâm niên lẫn thứ bậc. Chẳng hạn nếu cấp trên yêu cầu điều gì, lao động trẻ không có quyền nói "không". Điều này khiến các trường hợp "karoshi" (tử vong do làm việc quá sức - PV) tại Nhật Bản chủ yếu rơi vào nhóm lao động trẻ. Chưa kể, một số nước châu Á còn chứng kiến tình trạng già hóa dân số nên người lao động trẻ cũng phải làm nhiều công việc hơn trước.

"Nhiều dạng áp lực mới cũng đang xuất hiện trong bối cảnh công nghệ thông tin phát triển rất nhanh, trong đó có AI. Điều này khiến tôi tin rằng thế hệ trẻ hiện nay đang phải chịu áp lực lớn hơn bao giờ hết và chúng ta cần thực sự chú trọng vấn đề này", ông Nakata lưu ý.

PGS-TS Bùi Quang Hùng, Phó giám đốc ĐH Kinh tế TP.HCM và phụ trách điều hành ĐH này, chung quan điểm. Ông Hùng nhận định thế giới việc làm đang chuyển đổi sâu sắc dưới tác động của công nghệ, chuyển đổi số, biến đổi khí hậu và cả các hệ lụy hậu đại dịch. "Áp lực lên sức khỏe tinh thần ngày càng lớn, nhất là với thế hệ lao động trẻ", PGS Hùng khẳng định.

Điều này yêu cầu trường ĐH - "tuyến đầu" đào tạo sinh viên - phải xem hạnh phúc và phúc lợi của con người là trung tâm trong chiến lược phát triển. Bởi lẽ theo ông, thành công của giáo dục ĐH không chỉ đo bằng xếp hạng hay công bố khoa học mà quan trọng hơn là bằng sự phát triển, hạnh phúc của con người. "Một ĐH xuất sắc là nơi mỗi cá nhân được trao cơ hội vươn tới tiềm năng cao nhất", PGS Hùng nhận định.

ẢNH: NGỌC LONG

Người trẻ nên được trao quyền gì?

Để chia sẻ với người trẻ, đặc biệt là những bạn mới ra trường, GS Nakata cho rằng lãnh đạo các tổ chức, doanh nghiệp cần quan tâm tới tiếng nói của thế hệ trẻ trước khi giao việc. Họ phải hiểu rằng thế hệ của họ hoàn toàn khác so với thế hệ trẻ hiện nay. Những ông chủ cần tham vấn người lao động trẻ xem họ có thực sự muốn làm việc này không, và cho họ quyền từ chối, ông Nakata nhận định.

Trong bối cảnh AI đang nhanh chóng được triển khai khắp các ngành nghề, GS Nakata nói thêm rằng đơn vị tuyển dụng cần làm rõ những công việc, nhiệm vụ mà chỉ con người mới có thể làm được và thông tin cho người trẻ được biết, tránh mơ hồ. Đồng thời, các bên liên quan nên có cuộc thảo luận sâu sắc hơn về việc thế hệ trẻ sẽ đóng vai trò gì trong kỷ nguyên AI để các bạn luôn giữ tư cách là con người đích thực.

"Quan trọng nhất là phải nuôi dưỡng niềm hy vọng cho thế hệ trẻ, phải giúp họ có ước mơ và tin rằng tương lai của họ sẽ trở nên tốt đẹp. Vì nếu có hy vọng, họ hoàn toàn có thể thích ứng và vượt qua mọi thử thách", ông Nakata nói.

Còn ông Michael Aertel, nhà khoa học tại Viện Liên bang về An toàn và sức khỏe nghề nghiệp Đức (BAuA), dự báo trong một thập kỷ tới, con người có thể ngày càng bị cô lập do thiếu tiếp xúc trực tiếp và điều này vốn dĩ đã bị khuếch đại mạnh mẽ khi đại dịch Covid-19 diễn ra. Ngoài ra, chúng ta còn đang đối diện sự phân hóa trong lực lượng lao động, khi nhiều người không có điều kiện để làm việc từ xa.

"Cuối cùng là nguy cơ bị giám sát và kiểm soát thông qua các hình thức quản lý bằng thuật toán khi xu hướng chuyển đổi số gia tăng. Khi ấy hiệu suất làm việc của người lao động sẽ được quyết định bởi máy móc và vai trò quản lý của con người sẽ ngày càng ít đi. Một mặt điều này giúp tăng năng suất lao động, nhưng mặt khác cũng làm giảm tiếp xúc xã hội giữa đồng nghiệp với nhau và hình thành các rủi ro về sức khỏe tâm thần", ông Aertel chia sẻ.

ẢNH: PHI LONG