Trong cuộc đua tranh giành sự chú ý tưởng chừng vô hại, một chiến lược thao túng đã lặng lẽ lên ngôi: Rage Bait - Mồi nhử phẫn nộ. Sự lan rộng và mức độ nguy hiểm của một chiến lược thao túng đã đạt đến đỉnh điểm khi thuật ngữ "Rage Bait" được đưa vào danh sách bình chọn "Từ của Năm" của Oxford. Điều này là một tiếng chuông cảnh báo không thể chối cãi: chiến lược cố tình kích động cơn giận để thu lợi nhuận đã trở thành động lực cốt lõi của tương tác số.
Rage Bait là một thuật ngữ lạnh lùng, mô tả những nội dung được thiết kế một cách có chủ đích để chọc tức, khiêu khích, hoặc làm bùng lên cảm xúc giận dữ, ghê tởm của người xem. Khác biệt hoàn toàn với "clickbait" chỉ dừng lại ở sự tò mò, Rage Bait nhắm thẳng vào hệ thống thần kinh cảm xúc, buộc người dùng phải phản ứng bốc đồng. Cảm xúc tích cực có thể khiến người ta thả tim, nhưng chính cảm xúc tiêu cực, sự bất mãn và nhu cầu chỉ trích mới khiến họ dừng lại, cất công gõ bình luận, và chia sẻ rộng rãi như một hành vi thể hiện đạo đức công chúng.
Câu hỏi đặt ra là: Vì sao Rage Bait lại trở thành xu hướng "hốt bạc" và lan tràn như một loại virus trên mạng xã hội Việt Nam? Điều đáng lo ngại là sự trỗi dậy mạnh mẽ của các nền tảng thiên về văn bản ngắn như Threads càng cung cấp một sân chơi lý tưởng. Với tốc độ đăng tải nhanh chóng và tính trực diện của câu chữ, những phát ngôn cực đoan, thiếu suy nghĩ dễ dàng trở thành "mồi nhử" chia rẽ, kích hoạt cuộc chiến bàn phím trong tích tắc.
Cơ chế vận hành của Rage Bait
Nếu sự chú ý là vàng, thì cơn giận là kim cương. Đó là công thức cốt lõi đằng sau sự thành công của Rage Bait. Để hiểu được điều này, ta cần nhìn vào sự giao thoa giữa tâm lý học hành vi và cơ chế vận hành của các nền tảng số.
Về mặt tâm lý, cảm xúc tiêu cực luôn có khả năng kích hoạt phản ứng mạnh mẽ và kéo dài hơn so với niềm vui. Khi một nội dung gây phẫn nộ xuất hiện, nó kích thích vùng hạch hạnh nhân trong não, tạo ra phản ứng chiến đấu hoặc bỏ chạy. Sự giận dữ, bất công, hoặc ghê tởm tạo ra nhu cầu bức thiết phải hành động: Phải dừng lại, phải lên tiếng phản bác, hoặc phải thể hiện sự đúng đắn, đạo đức của bản thân trước công chúng. Chúng ta dễ dàng trở thành những "thợ săn lỗi", sẵn sàng lật tẩy những điều sai trái. Chính động lực thể hiện mình là người có lý trí, có đạo đức, đã khiến chúng ta vô tình cung cấp "nhiên liệu" cho những kẻ gieo rắc Rage Bait.
Mặt khác, công bằng mà nói, không chỉ tâm lý người dùng mà chính các thuật toán của mạng xã hội cũng đang tiếp tay cho cơn thịnh nộ này. Mạng xã hội được thiết kế để tối đa hóa thời gian người dùng ở lại và tương tác. Trong con mắt của thuật toán, một bình luận chỉ trích gay gắt, một lượt chia sẻ kèm theo câu chửi rủa, hay một "icon phẫn nộ" có giá trị gấp nhiều lần so với một lượt "thích" hời hợt. Tương tác càng cao, nội dung càng được thuật toán ưu ái, đẩy lên đầu bảng tin, tạo ra một vòng lặp độc hại: Kích động -> Tương tác giận dữ -> Tăng hiển thị -> Kích động người khác. Rage Bait đã tìm ra điểm yếu của thuật toán và khai thác triệt để, biến sự giận dữ của chúng ta thành đồng tiền ảo của riêng họ.
Điều này cũng làm rõ sự khác biệt giữa Rage Bait và người anh em tiền nhiệm của nó, Clickbait (Mồi nhử click). Clickbait thường chỉ dừng lại ở việc đánh lừa sự tò mò bằng các tiêu đề giật gân; nó có thể gây thất vọng nhưng ít gây tổn thương. Ngược lại, Rage Bait là một hình thức thao túng cảm xúc tinh vi hơn, nó trực tiếp đầu độc trải nghiệm người dùng, đẩy họ vào trạng thái khó chịu kéo dài, biến mỗi lần lướt mạng xã hội trở thành một cuộc chiến không hồi kết.
Muôn vàn mặt hàng trên thị trường Ragebait
Nếu thuật toán là chất xúc tác, thì bản thân nội dung Rage Bait chính là liều thuốc độc được điều chế. Tại môi trường số Việt Nam, Mồi nhử phẫn nộ được phân loại thành ba nhóm độc tính cao, dễ dàng khơi dậy sự tức giận tập thể.
Đầu tiên là "Mồi thách thức sự phi lý”. Đây là chiến thuật khai thác sự khó chịu của người xem đối với sự phí phạm, thiếu hiểu biết, hoặc hành động vô lý. Bạn hẳn còn nhớ trào lưu trà sữa hành lá, trà sữa giò heo hay trà sữa… cá chiến? Các video cố tình trộn các nguyên liệu kinh tởm vào món ăn truyền thống, hay các clip dọn dẹp bừa bộn một cách phi lý - tất cả đều nhằm mục đích đánh vào sự tò mò, khó chịu trước một sự việc bất thường, và nhu cầu thể hiện sự chuẩn mực của đám đông. Người xem cảm thấy bắt buộc phải lên tiếng để sửa chữa hoặc lên án hành vi "kém hiểu biết" đó, và mỗi bình luận "Sao có thể làm vậy được!" chính là một điểm cộng cho khả năng lan truyền của nội dung.
Nguy hiểm hơn là "Mồi Quan Điểm Cực Đoan". Dạng này không nhắm vào hành động mà nhắm vào niềm tin và hệ giá trị cốt lõi. Những phát ngôn cực đoan về vai trò giới, về trách nhiệm gia đình, hay những lời lẽ gây sốc về tiền bạc, địa vị xã hội - đều được tung ra như một quả bom. Dạng này đặc biệt phổ biến trên nền tảng Threads, nơi có rất nhiều người trẻ thích tranh luận về quan điểm sống. Sơ sơ một ngày, bạn có thể lướt qua một chàng trai quả quyết là chức năng của phụ nữ là phải ở nhà và nấu ăn, một ai đó nói rằng cần xóa sổ những người đồng tính vì họ trái với tự nhiên, hay một cô gái trẻ (có thể là nick clone) than thở rằng đàn ông cần phải chi trả hết cho mọi cuộc hẹn hò mới là đàn ông đúng nghĩa. Nó tạo ra sự phân cực xã hội tức thì, biến người dùng thành hai phe đối lập không khoan nhượng.
Thứ 3 là “Mồi quan điểm sai lệch”. Thứ này thì có thể tìm thấy đầy rẫy trên Threads, những đoạn post kiểu như “Cả nhà ơi cho em hỏi, em thích làm người thứ 3 thì như thế nào?”, hay các quan điểm tình dục lệch lạc cũng là thứ được đánh vào để khơi gợi cảm xúc tức giận của người khác. Loại mồi này đánh trực diện vào cảm xúc của những người bình thường, có tiêu chuẩn đạo đức cơ bản. Họ sẽ không thể ngăn cảm giác khó chịu của mình mà typing: “Em có vấn đề à?”, hay chỉ đơn giản là: “Đây là rage bait đúng không bình thường làm gì có ai ngớ ngẩn như thế?”.
Và đây là nơi các nền tảng mới như Threads càng làm trầm trọng thêm vấn đề. Khác với YouTube hay TikTok cần sự đầu tư về sản xuất, Threads là "chiến trường" của văn bản ngắn, cho phép các kẻ săn quan điểm tung ra các phát ngôn gây tranh cãi chỉ bằng vài dòng chữ. Sự ngắn gọn, trực diện, và thường là thiếu ngữ cảnh của một post trên Threads dễ dàng bị cắt xén, chụp màn hình, và lan truyền chéo sang Facebook hay Instagram. Cơ chế này tạo ra một vòng lặp tương tác siêu tốc: một ý kiến cực đoan được ném ra, nhanh chóng gây phẫn nộ, sau đó được lan truyền như một bằng chứng về sự "xuống cấp đạo đức," từ đó tăng phạm vi tiếp cận của nội dung gốc lên gấp bội.
Sự ô nhiễm tới bầu khí quyển mạng xã hội
Sự trỗi dậy của Rage Bait không chỉ là một chiến lược kiếm tiền đơn thuần; nó là một sự đầu độc có hệ thống vào đời sống tinh thần của cộng đồng mạng. Hậu quả mà nền kinh tế vận hành bằng cơn giận này để lại là vô cùng nặng nề, khiến không gian mạng biến chất và làm suy yếu khả năng tư duy của người dùng.
Tác động đầu tiên và rõ rệt nhất là việc "Độc Hại Hóa" Không Gian Mạng. Khi các thuật toán ưu tiên nội dung kích động, bảng tin của chúng ta dần bị lấp đầy bởi tranh cãi, chỉ trích, và sự giận dữ vô cớ. Mạng xã hội, thay vì là nơi thư giãn hay học hỏi, trở thành một chiến trường không ngừng nghỉ. Hiện tượng Doomscrolling (lướt tin tiêu cực không kiểm soát) trở nên phổ biến, khiến người dùng rơi vào trạng thái mệt mỏi tinh thần, căng thẳng kéo dài, và gia tăng cảm giác hoài nghi xã hội. Cơn giận của người này trở thành nỗi ám ảnh của người khác, tạo ra một bầu không khí u ám, khó chịu, và thiếu tính xây dựng.
Đáng lo ngại hơn, Rage Bait đang dần thao túng nhận thức của công chúng. Khi nội dung có chất lượng, mang tính giáo dục, hoặc chứa đựng sự thật khách quan khó có thể cạnh tranh được với một clip "pha trà sữa với mắm tôm" hay một phát ngôn cực đoan về gia đình, điều này vô tình hợp thức hóa rằng: "Làm nội dung bẩn, gây sốc, mới là cách hiệu quả để thành công trên mạng." Giá trị của tri thức, sự chân thật và lòng tử tế bị lu mờ, thay thế bằng sự tôn vinh những hành vi thiếu văn minh nhưng lại tạo ra tương tác. Hệ quả là một thế hệ nhà sáng tạo nội dung mới sẵn sàng dẫm lên mọi rào cản đạo đức để thu lợi nhuận.
Cuối cùng, Rage Bait là kẻ thù nguy hiểm của tư duy phản biện. Chiến thuật này được thiết kế để kích hoạt cảm xúc trước khi lý trí kịp can thiệp. Khi bị dẫn dắt bởi sự giận dữ, người dùng thường bỏ qua bước xác minh thông tin, dễ dàng tin vào những câu chuyện cắt ghép, những số liệu xuyên tạc. Họ lao vào phản ứng bốc đồng, bình luận thiếu cân nhắc, và vô tình trở thành công cụ tiếp tay cho những kẻ gieo rắc tin giả hoặc nội dung thù địch. Đây không chỉ là câu chuyện cá nhân; khi hàng triệu người đồng loạt mất đi sự tỉnh táo, khả năng nhận thức của cả một cộng đồng mạng sẽ bị suy giảm, để lại lỗ hổng lớn cho các chiến dịch thao túng thông tin tinh vi hơn trong tương lai.
Giành lại chủ quyền cảm xúc và nghệ thuật ngó lơ
Sau tất cả, Rage Bait không phải là một tai nạn văn hóa, mà là một mô hình kinh doanh hoàn hảo. Có không ít những rage bait được lập ra để bán hàng online, và ngay dưới post đó là những comment đường link sàn thương mại điện tử. Chúng ta đã phân tích rõ: thuật toán đóng vai trò CEO lạnh lùng, còn cơn giận dữ, sự khó chịu và khao khát sửa sai của người dùng chính là đơn vị tiền tệ được in ra hàng loạt.
Nghịch lý lớn nhất là việc chúng ta cứ tưởng mình đang "chiến đấu vì lẽ phải," nhưng thực ra, chúng ta chỉ đang là những nhân viên không lương, tận tụy cung cấp "Oxy Phẫn Nộ" cho đám cháy mà ta ghét bỏ. Chúng ta hùng hổ gõ một bình luận 500 chữ và tặng họ một lượt share, trong khi lẽ ra ta chỉ nên cho họ đúng... không khí.
Vậy giải pháp cho cuộc chiến không cân sức này là gì? Thật bất ngờ, câu trả lời nằm ở một hành động đơn giản đến mức buồn cười: Hãy trở thành người dùng... nhàm chán nhất.
Đã đến lúc chúng ta phải áp dụng triết lý bất diệt của Internet: “Don’t Feed the Trolls” – nhưng với một thái độ dửng dưng và cao ngạo. Hành động phản kháng mạnh mẽ nhất không phải là một cú đấm trên mạng, mà là một cú lướt nhẹ nhàng. Khi Rage Bait xuất hiện, đừng cấp cho nó bất kỳ một "engagement coin" nào. Hãy coi nội dung đó như một tin nhắn rác không có giá trị, một món ăn độc hại mà ta quyết định không thèm thử. Hãy để họ tự chìm trong sự im lặng - nơi mà sự giận dữ của họ không còn tạo ra tiếng vang nào, và thuật toán không thể tìm thấy bất kỳ dấu hiệu sinh lời nào nữa.
Hãy tiết kiệm cơn giận của mình, vì nó đáng giá hơn nhiều so với việc quy đổi ra mấy lượt tương tác rẻ mạt trên mạng xã hội. Đó là cách duy nhất để giành lại sự bình yên và chất lượng của không gian công cộng trên Internet.
