Tối nay (5/12), Nhà hát Hồ Gươm, Hà Nội trở thành tâm điểm khoa học của thế giới khi hàng trăm nhà nghiên cứu hội tụ tại lễ trao giải VinFuture 2025. Các chủ nhân của giải thưởng triệu USD được xướng tên trong khoảnh khắc được giới khoa học toàn cầu dõi theo.
Phát biểu tại buổi lễ, Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn cho hay, lễ trao giải thưởng VinFuture lần thứ 5 có chủ đề Cùng vươn mình - Cùng thịnh vượng, như một lời kêu gọi mạnh mẽ mang tính toàn cầu về sự phát triển, trên tinh thần đoàn kết, tiến bộ, sẻ chia, tạo cơ hội cho mọi người dân, mọi quốc gia. Đó cũng là tinh thần vượt qua giới hạn tri thức, thúc đẩy hợp tác toàn cầu và mang lại lợi ích thiết thực cho nhân loại.
Nhìn lại hành trình 5 năm qua, Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn khẳng định giải thưởng này không chỉ vinh danh các công trình khoa học xuất sắc mà còn tạo ra những cuộc đối thoại, diễn đàn quý báu giữa các nhà khoa học, doanh nghiệp và nhà hoạch định chính sách; từ đó, những tư tưởng mới, cách tiếp cận mới, mô hình hợp tác mới được khơi mở và lan tỏa rộng rãi.
Chủ tịch Quốc hội khẳng định Việt Nam mong muốn cùng cộng đồng các nhà khoa học thế giới đẩy mạnh hợp tác trong nghiên cứu các vấn đề chung của nhân loại, thúc đẩy trao đổi học thuật, đào tạo nhân lực chất lượng cao, hợp tác chuyển giao công nghệ và triển khai các mô hình phát triển xanh, phát triển bao trùm.
Cuối bài phát biểu, ông Trần Thanh Mẫn trích lời của Tổng Bí thư Tô Lâm: Phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số không chỉ là lựa chọn, mà là con đường sống còn. Việt Nam cam kết xây dựng môi trường pháp lý minh bạch, tạo điều kiện thuận lợi để các mô hình đổi mới sáng tạo được triển khai hiệu quả và an toàn, góp phần tích cực trong sự phát triển của khu vực và thế giới.
Giải thưởng chính VinFuture 2025 trị giá 3 triệu USD được trao cho 4 nhà khoa học Mỹ: TS Douglas R. Lowy, TS John T. Schiller, TS Aimée R. Kreimer và GS Maura L. Gillison vì những khám phá và phát triển vắc-xin HPV nhằm phòng ngừa các khối u do vi-rút papilloma ở người (HPV) gây ra.
Các nghiên cứu nền tảng về protein capsid của vi-rút papilloma ở người do TS Lowy và TS Schiller thực hiện đã dẫn đến sự phát triển của các loại vắc-xin HPV hiệu quả cao, ngăn ngừa hàng triệu ca ung thư cổ tử cung, đặc biệt tại các quốc gia đang phát triển. Tiếp đó, phác đồ tiêm chủng liều đơn của TS Kreimer, được Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) khuyến nghị áp dụng, đã mở rộng đáng kể khả năng tiếp cận vắc-xin tới người dân.
Song song đó, các nghiên cứu trong phòng thí nghiệm dịch tễ học của GS Gillison và TS Kreimer cũng xác định mối liên hệ giữa HPV và ung thư vùng đầu - cổ, một mối đe dọa ung thư đáng chú ý có thể giảm thiểu nhờ tiêm vắc-xin HPV. Thành tựu của họ đã, đang và sẽ tiếp tục cứu sống hàng triệu người trong nhiều thập kỷ tới.
Bên cạnh giải thưởng chính, VinFuture 2025 cũng trao 3 giải đặc biệt, mỗi giải trị giá 500.000 USD dành cho Nhà khoa học nghiên cứu các lĩnh vực mới, Nhà khoa học nữ và Nhà khoa học đến từ các nước đang phát triển.
Giải đặc biệt VinFuture 2025 dành cho Nhà khoa học đến từ các nước đang phát triển vinh danh GS María Esperanza Martínez-Romero (Mexico) vì những tiến bộ trong nghiên cứu sinh thái vi sinh vật và cơ chế cố định nitơ cộng sinh tại các hệ sinh thái nhiệt đới. GS Martínez-Romero đã phát hiện và mô tả nhiều loài Rhizobium mới, góp phần mở rộng hiểu biết về phân loại vi sinh vật và tương tác cây - vi sinh trong nông nghiệp, mở ra hướng nghiên cứu mới về cộng sinh vi khuẩn - cây trồng, có tác động sâu rộng đến nông nghiệp bền vững trong bối cảnh nguồn lực hạn chế.
Giải đặc biệt VinFuture 2025 dành cho Nhà khoa học nữ được trao cho GS Mary-Claire King (Mỹ) vì sự phát hiện gen BRCA1 liên quan đến nguy cơ ung thư vú và buồng trứng, đặt nền móng cho các xét nghiệm di truyền, chương trình tầm soát và điều trị theo hướng cá thể hóa. Việc xác định vị trí gen BRCA1 trên nhiễm sắc thể 17q21 vào năm 1990 - trước khi bộ gen người được giải mã - được xem là cột mốc lịch sử, khẳng định bản chất di truyền của nguy cơ ung thư và thay đổi cách tiếp cận phòng ngừa, điều trị trên toàn thế giới.
Giải đặc biệt VinFuture 2025 dành cho Nhà khoa học nghiên cứu các lĩnh vực mới vinh danh 5 nhà khoa học: GS Venkatesan Sundaresan (Mỹ), GS Raphaël Mercier (Đức), TS Emmanuel Guiderdoni (Pháp), TS Imtiyaz Khanday (Mỹ) và TS Delphine Mieulet (Pháp) vì những đổi mới trong phát triển các loại cây trồng lai có khả năng tự nhân giống.
Cây lai có năng suất vượt trội so với cây bố mẹ nhưng việc sản xuất hạt giống lai cho cây lúa - nguồn lương thực chính của hơn một nửa dân số thế giới - lại phức tạp và tốn kém, khiến phần lớn nông dân khó có cơ hội tiếp cận. Nhóm nghiên cứu đã tạo ra hạt giống lúa mang các đặc tính ưu việt giống hệt cây mẹ thông qua tự thụ phấn, dựa trên những hiểu biết mới về sinh học phát triển và di truyền, giúp cải thiện năng suất, giảm chi phí hạt giống và thúc đẩy an ninh lương thực bền vững.
Chia sẻ về các công trình được vinh danh năm nay, GS Richard Friend, Chủ tịch Hội đồng Giải thưởng VinFuture cho biết: “Các chủ nhân Giải thưởng VinFuture 2025 đã kiến tạo những tiến bộ khoa học mang tính bước ngoặt, đem lại lợi ích thiết thực cho sức khỏe con người và an ninh lương thực toàn cầu. Từ vắc-xin, hiểu biết về bệnh có căn nguyên di truyền, đến các phương pháp lai tạo giống cây trồng và quy trình canh tác bảo đảm sinh trưởng tối ưu - những thành tựu này cho thấy sức mạnh của khoa học khi được dẫn dắt bởi lòng nhân ái và tinh thần hợp tác xuyên biên giới. Khi tri thức phụng sự con người, chúng không chỉ mở rộng hiểu biết của chúng ta về thế giới, mà còn góp phần bảo vệ và nuôi dưỡng sự sống”.
Sau 5 mùa giải liên tiếp thành công, Giải thưởng VinFuture đã trở thành một trong những giải thưởng khoa học công nghệ uy tín hàng đầu thế giới, với 6.132 đề cử đến từ gần 110 quốc gia và vùng lãnh thổ tại 5 châu lục, tôn vinh 48 nhà khoa học kiệt xuất. Các công trình được vinh danh - từ năng lượng sạch, trí tuệ nhân tạo, công nghệ y sinh đến những đột phá trong nông nghiệp - đang tạo ra những chuyển biến sâu rộng, góp phần nâng cao chất lượng cuộc sống và định hình tương lai của nhân loại.
Lễ trao giải và Tuần lễ Khoa học Công nghệ VinFuture cũng đã trở thành nền tảng kết nối quen thuộc của tri thức toàn cầu, quy tụ các nhà khoa học, nhà hoạch định chính sách và đại diện doanh nghiệp nhằm thúc đẩy các hợp tác hướng đến tương lai bền vững, nhân văn và thịnh vượng.
Đặc biệt, sau 5 mùa giải với những nỗ lực bền bỉ kết nối tinh hoa khoa học thế giới với cộng đồng khoa học Việt Nam, Quỹ VinFuture và Giải thưởng VinFuture không chỉ tạo cơ hội và động lực phát triển cho khoa học nước nhà; mà còn góp phần đưa Việt Nam trở thành điểm đến tin cậy của các nhà khoa học thế giới, nơi các giá trị sáng tạo được sẻ chia và lan tỏa mạnh mẽ vì sự thịnh vượng của nhân loại.
Bên cạnh các ngôi sao khoa học, sân khấu lễ trao giải VinFuture 2025 có sự xuất hiện của Alicia Keys - chủ nhân của 17 tượng vàng Grammy danh giá. Âm nhạc của cô mang tinh thần mạnh mẽ, kiên định và tràn đầy hy vọng, hòa nhịp với thông điệp “Cùng vươn mình - Cùng thịnh vượng” của mùa giải năm nay và như một lời tri ân gửi đến các nhà khoa học, nhà đổi mới đang bền bỉ kiến tạo cuộc sống tiến bộ cho nhân loại.
