Tiếng Việt có những từ rất lạ. Lạ ở chỗ nghe thì đơn giản, ai cũng nói mỗi ngày, nhưng càng nghĩ càng thấy không thể thay thế bằng bất kỳ ngôn ngữ nào khác. Và nếu phải chọn ra một từ như vậy, nhiều người sẽ nghĩ ngay đến một chữ rất quen: "thương".
"Thương" không ồn ào. Nó không khiến người ta cảm thấy nặng nề như khi nói "yêu", cũng không day dứt rõ ràng như "nhớ". Nhưng chỉ cần nghe ai đó nói một câu rất nhẹ: "Thương ghê á", tự nhiên lòng lại chùng xuống một nhịp, thấy ấm hơn giữa những ngày vội vã.
Điều thú vị là "thương" gần như không có bản dịch trọn vẹn sang tiếng Anh. Người ta có thể cố gắng dùng "love", "miss", "care" hay "pity", nhưng tất cả đều chỉ chạm được một phần rất nhỏ. Không từ nào đủ mềm, đủ sâu, đủ lặng như "thương" trong tiếng Việt.
Người Việt không chỉ "yêu" hay "nhớ". Người Việt "thương" nhau.
Mẹ nói với con: "Mẹ thương con nhiều lắm", không cần giải thích thêm. Bà để dành đồ ăn cho cháu, chỉ vì "thương thằng bé nó đói". Người yêu chẳng nói lời ngọt ngào, chỉ nhắc một câu rất đời: "Nhớ ăn uống đầy đủ nghe, thương". Trong những câu nói ấy, "thương" đứng ở giữa rất nhiều cảm xúc: có yêu, có lo, có xót, có hiểu, có cả sự chấp nhận lặng thầm.
Theo Từ điển tiếng Việt (Viện Ngôn ngữ học, 2003), "thương" được định nghĩa là: "Có tình cảm sâu sắc và mong muốn điều tốt cho ai đó hoặc cái gì đó; lấy làm đau xót cho ai đó hoặc cái gì đó". Định nghĩa thì ngắn, nhưng cảm xúc bên trong lại rất dài. Bởi "thương" không chỉ là một trạng thái tình cảm, mà còn là cách người Việt đối đãi với nhau trong đời sống thường ngày.
"Thương" khác với "love" - từ vốn thường được hiểu là tình yêu rõ ràng, có đối tượng cụ thể. "Thương" cũng không đơn giản như "miss", chỉ xoay quanh nỗi nhớ. Càng không giống "care", một dạng quan tâm mang tính lý trí. "Thương" là thứ tình cảm âm thầm, không cần tuyên bố, không cần đáp lại ngay, nhưng bền bỉ và dai dẳng.
Chính vì vậy, rất nhiều người nước ngoài học tiếng Việt đến trình độ cao vẫn lúng túng khi gặp chữ "thương". Có người giải thích rằng đó là "love, but softer". Có người nói "thương là khi mình không ở cạnh người ta, nhưng vẫn luôn nghĩ cho họ". Và rồi, đa số đều phải thừa nhận rằng không có từ tiếng Anh nào tương đương hoàn toàn với "thương".
Trong đời sống người Việt, "thương" xuất hiện nhiều nhất ở những khoảnh khắc rất bình thường. Bà nội dậy sớm nấu nồi chè cho cháu mang lên thành phố. Người cha đứng dưới mưa đợi con tan học, áo ướt sũng nhưng chỉ nói: "Không sao đâu". Những hành động ấy, gọi là yêu thương thì đúng, nhưng nếu chỉ nói "love" thì vẫn chưa đủ. Đó là "thương" - thứ tình cảm mộc mạc, không phô trương, không đòi hỏi được ghi nhận.
"Thương" cũng thay đổi sắc thái theo từng mối quan hệ. Mẹ thương con bằng sự hy sinh lặng lẽ. Trai gái yêu thương nhau bằng ánh mắt, bằng những điều nhỏ nhặt. Bạn bè thương nhau bằng việc ở lại khi mọi thứ trở nên khó khăn. Và cũng có những cái "thương" không bao giờ được nói ra, chỉ tồn tại một chiều, âm thầm, không mong hồi đáp. Chỉ đơn giản là... thương vậy thôi.
Trong văn học, âm nhạc, chữ "thương" xuất hiện dày đặc như một điều rất tự nhiên. Từ "Thương nhau mấy núi cũng trèo" đến "Thương về miền Trung", hay chỉ hai chữ giản dị "thương em", tất cả đều gợi lên một cảm xúc rất Việt, sâu nhưng không nặng, da diết mà không bi lụy. Như thể chữ "thương" đã ngấm vào lời ru, vào ký ức, vào cách người Việt nhớ về nhau.
Ngôn ngữ phản ánh tâm hồn của một dân tộc. Với chữ "thương", tiếng Việt cho thấy một tâm hồn mềm mỏng, nhân hậu, thiên về sự thấu hiểu hơn là phô bày cảm xúc. Người Việt không nói "I love you" quá nhiều. Nhưng người Việt "thương" nhau mỗi ngày, trong bữa cơm, trong lời dặn, trong những điều rất nhỏ.
Dù đi đâu, chỉ cần nghe ai đó nói một câu rất đời: "Thương ghê á", là tự nhiên thấy như được trở về. Không phải ngôn ngữ nào cũng có thể tạo ra một từ như vậy. Nhưng tiếng Việt thì có. Đó là điều để tự hào.
