Ảnh: Ngọc Hiền
Những thủ đoạn tinh vi
Các vụ án liên quan Ngân 98 và Mailisa đều cho thấy một bức tranh chung: trục lợi bất chính từ hàng giả, hàng kém chất lượng, gây nguy hiểm trực tiếp cho sức khỏe cộng đồng. Dù khác nhau về phương thức và quy mô, cả hai đều phản ánh mức độ tinh vi, liều lĩnh ngày càng tăng của tội phạm kinh tế số.
Ngân 98 (Võ Thị Ngọc Ngân, sinh năm 1998), nhân vật gây chú ý trong giới giải trí, bị khởi tố và bắt giam vì sản xuất, buôn bán hàng giả. Cô điều hành Công ty ZuBu, phân phối "viên rau củ Collagen" không được cấp phép lưu hành. Giám định cho thấy sản phẩm không đạt chỉ tiêu chất lượng và chứa sibutramin, phenolphthalein – các chất cấm có nguy cơ gây rối loạn tim mạch, tiêu hóa và thậm chí ung thư.
Ngân 98 bị bắt về hành vi sản xuất, buôn bán hàng giả là thực phẩm (Ảnh: Công an cung cấp).
Khác với mô hình sản xuất - phân phối thực phẩm giả của Ngân 98, vụ án Mailisa liên quan dòng sản phẩm Doctor Magic cho thấy hành vi buôn lậu và hợp thức hóa mỹ phẩm giá rẻ thành hàng "cao cấp" thông qua hệ thống hồ sơ, chứng từ bị làm giả. Cơ quan điều tra đã khởi tố và bắt tạm giam bà Phan Thị Mai và ông Hoàng Kim Khánh vì cáo buộc buôn lậu mỹ phẩm quy mô lớn.
Theo điều tra, 162 sản phẩm Doctor Magic được đặt gia công tại Quảng Châu với giá 30.000 - 150.000 đồng/sản phẩm, sau đó chuyển qua Hong Kong để gắn mác "sản xuất tại Hong Kong". Hồ sơ công bố mỹ phẩm, hóa đơn, chứng từ thanh toán quốc tế đều bị xác định có dấu hiệu làm giả để đưa hàng vào Việt Nam dưới danh nghĩa chính ngạch.
Các sản phẩm Doctor Magic của Mailisa được Công ty TNHH Sản xuất Thương mại Dịch vụ Xuất nhập khẩu MK Skincare nhập từ Trung Quốc.
Song song, nhóm này chi hàng chục tỷ đồng mỗi tháng cho quảng cáo, thuê KOLs, chạy truyền thông và thực hiện nhiều hoạt động từ thiện nhằm xây dựng hình ảnh uy tín. Nhờ lớp "vỏ bọc đẹp", sản phẩm dễ dàng tiếp cận người tiêu dùng với giá bán cao, tạo ra lợi nhuận lớn trong thời gian dài.
Sau khi phát hiện các sai phạm, Cục Quản lý Dược đã ban hành quyết định thu hồi toàn bộ 162 sản phẩm Doctor Magic và khuyến cáo người tiêu dùng ngừng sử dụng. Vụ án đang được Cục Cảnh sát điều tra tội phạm về tham nhũng, kinh tế, buôn lậu tiếp tục mở rộng, làm rõ trách nhiệm các cá nhân, đơn vị có liên quan.
Theo các chuyên gia, hai vụ án là lời cảnh báo về những tồn tại trong quy trình kiểm soát hàng hóa và hoạt động thương mại trên không gian mạng. Mô hình tự công bố sản phẩm và hậu kiểm khiến cơ quan chức năng chỉ phát hiện sai phạm sau khi sản phẩm đã lưu thông, khiến rủi ro đối với người tiêu dùng tăng cao. Đồng thời, sự bùng nổ của nền kinh tế số vượt nhanh hơn tốc độ hoàn thiện hành lang pháp lý, tạo ra "khoảng trống" để các đối tượng lợi dụng.
Truyền thông bẩn dần trở thành "bánh vẽ" tẩm niềm tin
Trao đổi với PV Thời báo VTV, Luật sư Nguyễn Văn Tuấn, Đoàn luật sư Thành phố Hà Nội cho biết, khó khăn lớn nhất hiện nay nằm ở cơ chế quản lý mỹ phẩm theo hướng “hậu kiểm” thay vì “tiền kiểm”. Theo các quy định hiện hành, doanh nghiệp chỉ cần tự công bố sản phẩm, hoàn toàn chịu trách nhiệm về chất lượng, trong khi cơ quan quản lý chỉ tiến hành kiểm tra sau khi sản phẩm đã lưu thông trên thị trường hoặc khi có phản ánh.
Cơ chế này, theo ông Tuấn, vô hình trung tạo điều kiện cho các sản phẩm không đảm bảo chất lượng hoặc gian lận hồ sơ dễ dàng len lỏi vào thị trường, như trường hợp mỹ phẩm Doctor Magic được gắn mác "cao cấp" dù giá gia công thấp và hồ sơ bị làm giả.
Luật sư Nguyễn Văn Tuấn, Giám đốc Công ty Luật TGS.
Bên cạnh đó, hoạt động thanh tra, kiểm tra định kỳ hoặc đột xuất tại một số khâu còn chưa theo kịp tốc độ phát triển của thị trường mỹ phẩm và thương mại số. Việc phát hiện sai phạm vì thế thường chậm, chỉ diễn ra sau khi sản phẩm đã lưu hành rộng rãi.
Hoạt động kinh doanh trực tuyến cũng đặt ra thách thức mới. Nhiều đối tượng tận dụng mạng xã hội để quảng cáo rầm rộ, sử dụng KOLs, livestream, hiệu ứng lan tỏa nhằm tạo dựng niềm tin. Khi thông tin về sản phẩm không được kiểm chứng chặt chẽ, người dùng dễ bị cuốn theo các thông điệp quảng cáo sai lệch.
Cả Ngân 98 và Mailisa đều tận dụng triệt để các nền tảng mạng xã hội (Facebook, TikTok) để quảng cáo rầm rộ và bán hàng với doanh thu khổng lồ. Sự phát triển quá nhanh của việc bán hàng qua mạng xã hội trong khi hành lang pháp lý và cơ chế giám sát còn chậm cập nhật, đã tạo ra "vùng trống" để hàng kém chất lượng len lỏi. Truyền thông bẩn dần trở thành "bánh vẽ" tẩm ngấm vào niềm tin người tiêu dùng.
Tăng cường kiểm tra định kỳ và đột xuất
Để tháo gỡ những nút thắt này, Luật sư Nguyễn Văn Tuấn kiến nghị cần có giải pháp tổng thể từ công tác kiểm tra đến minh bạch hoá thông tin sản phẩm ngay từ đầu.
Cụ thể, cần tăng cường kiểm tra định kỳ và đột xuất các cơ sở sản xuất, phân phối mỹ phẩm, đặc biệt là những đơn vị từng bị xử phạt hoặc có sản phẩm bị phản ánh. Hoàn thiện cơ sở dữ liệu quốc gia về công bố mỹ phẩm và công khai toàn bộ danh sách sản phẩm đã được công bố, vi phạm, hoặc thu hồi để người tiêu dùng dễ dàng tra cứu.
Theo đó, hoạt động quảng cáo mỹ phẩm trên mạng xã hội cũng cần được giám sát chặt chẽ. Các KOLs, người livestream bán hàng và đơn vị cung cấp dịch vụ quảng cáo phải chịu trách nhiệm khi quảng bá sai sự thật hoặc tiếp tay cho sản phẩm không đạt tiêu chuẩn. Các hành vi vi phạm đủ yếu tố cấu thành tội phạm phải được xử lý nghiêm theo quy định của Bộ luật Hình sự (Điều 192, 193, 197).
Đồng tình với quan điểm, ông Lê Minh Tâm, chuyên gia trong lĩnh vực Marketing cho rằng, các KOLs, người bán hàng cần đặt pháp luật và đạo đức nghề nghiệp làm kim chỉ nam. Không chỉ là người quảng bá sản phẩm, họ còn là cầu nối giữa thương hiệu và người tiêu dùng nên việc tìm hiểu kỹ các quy định pháp lý liên quan là yêu cầu tối thiểu.
Qua đó, cần có hợp đồng rõ ràng, minh bạch, có cam kết về độ chính xác của thông tin sản phẩm, kèm theo đầy đủ giấy phép kinh doanh, chứng nhận kiểm định chất lượng và các điều khoản ràng buộc trách nhiệm nếu xảy ra hậu quả mỗi khi làm việc với các nhãn hàng.
Vụ án của Mailisa và Ngân 98 là lời cảnh tỉnh nghiêm khắc rằng vỏ bọc hào nhoáng và sản phẩm kém chất lượng có thể đánh lừa đám đông nhưng không thể qua mặt pháp luật. Trong bối cảnh thương mại số ngày càng mở rộng, việc siết chặt kiểm soát chất lượng mỹ phẩm, hàng hóa, quảng cáo và hoạt động kinh doanh trực tuyến là yêu cầu cấp thiết nhằm bảo vệ sức khỏe, quyền lợi của người tiêu dùng và bảo đảm sự minh bạch của thị trường.
