Chị Phương Nga (38 tuổi, Hà Nội) từng tự hào về công việc "trí óc" trong lĩnh vực viết lách - content marketing với mức thu nhập 15 triệu đồng/tháng. Trong mắt chị, đó là nghề nghiệp "sạch sẽ, không vất vả" và giúp chị cảm thấy có "vị thế" hơn nhiều người.
Cũng vì lẽ đó, chị không ít lần xem nhẹ công việc của chồng, một người thợ cơ khí sửa chữa máy móc. Với chị Nga, đó chỉ là nghề tay chân, bụi bặm, và thiếu sự "tương lai" sáng lạn. Thế rồi, sự xuất hiện của trí tuệ nhân tạo (AI) đã thay đổi hoàn toàn mọi nhận định.
Bị cắt giảm vì AI viết nhanh, viết không mệt
Công ty của chị Nga nhanh chóng chuyển đổi sang sử dụng AI trong các chiến dịch marketing. Khối lượng bài viết khổng lồ và tốc độ làm việc gấp rút đã khiến ban lãnh đạo nhận ra: AI có thể sản xuất hàng chục nội dung chất lượng chỉ trong vài phút.
Vào một buổi chiều, chị Nga nhận thông báo cắt giảm vị trí. Lý do được đưa ra thẳng thắn: "AI hiện tại viết nhanh hơn, rẻ hơn và chính xác hơn con người trong các nội dung tiêu chuẩn".
Cú sốc này khiến chị Nga "ngồi thất thần hàng giờ". Một nghề chị từng dùng để tự hào bỗng trở nên bấp bênh chỉ sau một đêm công nghệ thay đổi. "Có lúc tôi đã nghĩ mình học đại học để làm gì, cuối cùng vẫn thất nghiệp trước công nghệ", chị chia sẻ.
Ảnh minh họa
Nghề "tay chân" của chồng lại không hề hấn
Trái ngược với sự lao đao của vợ, công việc cơ khí của chồng chị Nga vẫn diễn ra đều đặn, thậm chí còn thiếu người làm.
AI có thể dự đoán quy trình, lập bản vẽ, mô phỏng máy móc, nhưng nó không thể thực hiện thao tác vật lý: cầm hàn, leo lên giàn để sửa, hay lắng nghe tiếng máy để chẩn đoán bệnh. Quan trọng hơn, AI không thể tự ứng biến trước những tình huống phát sinh tại xưởng.
Sau hơn 15 năm kinh nghiệm, tay nghề của người thợ cơ khí ngày càng được khẳng định, thu nhập ngày càng tốt hơn. Công việc từng bị vợ coi thường giờ đây lại trở thành trụ cột kinh tế vững chắc của gia đình.
"Những nghề tôi từng coi thường hóa ra lại bền vững nhất, vì AI không thể thay thế bàn tay con người", chị Nga nhận định đầy chua cháy.
Nghịch lý lao động trong kỷ nguyên AI - Vị thế đảo chiều của nghề "lành nghề"
Câu chuyện cá nhân của chị A không chỉ là một trường hợp đơn lẻ mà còn là hình ảnh phản chiếu rõ nét về sự tái định vị giá trị của các ngành nghề trong kỷ nguyên Trí tuệ Nhân tạo. Phân tích thực tế thị trường cho thấy, những công việc gắn với yếu tố con người và thế giới vật lý đang tạo ra một "vùng an toàn" mới.
Bản chất của sự thay thế: AI tấn công lao động tiêu chuẩn hóa
Sự dịch chuyển lao động không diễn ra ngẫu nhiên. Thực tế cho thấy, AI đang áp đảo những công việc có tính chất: lặp lại, dựa trên dữ liệu, thiếu tương tác vật lý và có thể quy trình hóa (Standardized). Đây là lý do khiến vị trí của chị Nga, dù được coi là "lao động trí óc" lại trở thành nạn nhân đầu tiên. Tốc độ, khối lượng, và chi phí thấp là lợi thế tuyệt đối của AI so với lao động con người.
Sự lên ngôi của "Kỹ năng khó số hóa"
Trái ngược hoàn toàn, những ngành nghề từng bị coi là "tay chân", "thấp kém" lại đang chứng minh được khả năng chống chịu (resilience) đáng kinh ngạc. Chúng đòi hỏi những yếu tố mà AI và Robot vẫn gặp khó khăn khi mô phỏng.
Các nhóm nghề này được chia thành ba loại chính, dựa trên các yếu tố bất khả thi đối với AI:
Kỹ thuật Thực địa & Thủ công (như Thợ hàn, thợ điện, thợ nước, thợ sửa chữa): Những công việc này đòi hỏi thao tác vật lý tinh vi, khả năng ứng biến tại chỗ, xử lý sự cố không lập trình sẵn (unforeseen circumstances), và di chuyển trong không gian phức tạp. Chúng là trụ cột không thể thiếu của hạ tầng vật lý và dịch vụ đời sống.
Chăm sóc & Dịch vụ cảm xúc (như Điều dưỡng, giáo viên mầm non, tư vấn tâm lý): Yếu tố cốt lõi ở đây là sự đồng cảm (Empathy), cảm xúc con người, khả năng nuôi dưỡng và chăm sóc cá nhân hóa (personalized care). Đây là những giá trị mà AI không thể thay thế, và nhu cầu đang tăng cao trong bối cảnh xã hội già hóa.
Nghệ thuật Thủ công & Thẩm mỹ (như Đầu bếp chuyên nghiệp, thợ tóc, thợ làm bánh): Những nghề này đòi hỏi độ tinh tế của bàn tay, sự sáng tạo vật lý, khả năng cảm nhận hương vị và cảm quan thẩm mỹ cá nhân. Chúng mang lại trải nghiệm cá nhân hóa, cao cấp, không thể thay thế bằng sản xuất hàng loạt.
Tóm lại, AI có thể thiết kế một bản mạch điện tử, nhưng nó không thể trèo lên cột điện để nối dây an toàn. AI có thể đưa ra phác đồ điều trị, nhưng không thể dỗ dành một đứa trẻ hay an ủi một người bệnh. Kinh nghiệm thực chiến và khả năng ứng biến chính là rào cản lớn nhất.
Bài học đắt giá: Tái định giá trị lao động
Bài học từ sự đảo chiều vị thế này là một lời nhắc nhở sâu sắc:
Đừng đo lường giá trị bằng "sự sạch sẽ" hay "văn phòng": Giá trị bền vững của một công việc nằm ở tính độc đáo của kỹ năng và mức độ khó bị thay thế.
Kinh nghiệm thực địa là vốn quý: Những năm kinh nghiệm của chồng chị Nga đã tạo ra một vốn tri thức tacit (tri thức ngầm) mà không thuật toán nào có thể dễ dàng sao chép.
Tập trung vào tính nhân văn và vật lý: Người lao động cần đầu tư vào kỹ năng mềm nhân văn (giao tiếp, đồng cảm) hoặc kỹ năng cứng vật lý (thao tác, sửa chữa, sáng tạo thủ công).
Chị Nga thừa nhận thẳng thắn: "AI không lấy đi việc của chồng tôi, mà lấy đi công việc tôi từng tự hào". Có thể thấy, nghịch lý của thời đại AI là: Những công việc từng bị coi là "bậc thang thấp" về mặt xã hội lại đang trở thành "mỏ neo" ổn định nhất của thị trường lao động.
Nó buộc xã hội phải nhìn nhận lại và tôn vinh đúng mức những nghề nghiệp gắn liền với kỹ năng, kinh nghiệm thực tế và sự khéo léo không thể mô phỏng của bàn tay con người.
