Cơ thể con người được cấu tạo từ hàng nghìn tỷ tế bào, tạo nên các mô và cơ quan. Bên trong mỗi tế bào và nhân chứa DNA lưu trữ thông tin di truyền, điều khiển mọi hoạt động của tế bào, bao gồm phát triển, phân chia và chết đi. Quá trình này thường diễn ra có trật tự và được kiểm soát chặt chẽ.
Thạc sĩ, bác Nguyễn Thế Thu, khoa Ung bướu, Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh Hà Nội, cho biết nếu DNA bị hư hỏng hoặc thay đổi, các gene có thể bị đột biến dẫn đến tế bào phát triển và phân chia không kiểm soát, hình thành nên tế bào ung thư. Những đột biến này có thể thể di truyền, phát triển theo thời gian khi cơ thể già đi và gene bị hao mòn hoặc do tiếp xúc với các yếu tố gây hại như khói thuốc lá, rượu bia, tia cực tím (UV) từ ánh nắng mặt trời.
Hút thuốc lá là một trong những yếu tố làm tăng nguy cơ ung thư. Ảnh: Khuê Lâm
Tế bào ung thư có một số điểm khác so với tế bào bình thường. Nó có khả năng phân chia ngoài tầm kiểm soát, tránh né hệ thống miễn dịch, bỏ qua những tín hiệu ngừng phân chia hoặc chết theo chu trình. Các tế bào này không dính chặt vào nhau và có thể lan sang các bộ phận khác của cơ thể thông qua hệ thống mạch máu hoặc bạch huyết, từ đó phá hủy các mô, cơ quan.
Tế bào ung thư tiếp tục phân chia và phát triển, tạo ra hàng triệu tế bào mới để hình thành khối u. Ban đầu khối u nhỏ, không gây ảnh hưởng đáng kể nhưng khi phát triển thường to lên khiến cho các tế bào ung thư dần cách xa các mạch máu cung cấp oxy và dưỡng chất, dẫn đến thiếu hụt dinh dưỡng, oxy. Để khắc phục, tế bào ung thư tiết ra các tín hiệu kích thích sự hình thành mạch máu mới (quá trình tân tạo mạch) giúp cung cấp đủ dưỡng chất cho khối u tiếp tục phát triển.
Tế bào ung thư có khả năng sản xuất các enzyme phá hủy mô xung quanh, từ đó lan rộng. Nó còn có thể tách ra khỏi khối u ban đầu, xâm nhập vào hệ tuần hoàn máu hoặc bạch huyết và di chuyển đến các bộ phận khác của cơ thể, hình thành các khối u mới, gọi là di căn. Quá trình di căn khiến điều trị phức tạp hơn và giảm tỷ lệ sống sót của bệnh nhân.
Theo bác sĩ Thu, ung thư có thể di căn đến bất cứ nơi nào trong cơ thể nhưng khả năng cao nhất là hạch bạch huyết, xương, não, gan hoặc phổi. Bác sĩ dựa trên thông tin về khối u tại chỗ, hạch tại vùng và vị trí ung thư di căn xa để xếp giai đoạn bệnh. Khi biết được cách ung thư lan rộng, bác sĩ sẽ dễ dự đoán khả năng bệnh phát triển, qua đó lập kế hoạch điều trị phù hợp.
Không phải tất cả loại ung thư đều phòng ngừa được, nhưng nhận thức và giảm tiếp xúc với các yếu tố nguy cơ có thể giảm tỷ lệ mắc bệnh. Các yếu tố nguy cơ bao gồm hút thuốc lá, uống rượu bia, tiếp xúc với tia UV, chế độ ăn uống không lành mạnh, ít vận động. Tiêm vaccine giúp ngừa một số virus có thể gây ung thư như HPV gây ung thư cổ tử cung, viêm gan B dẫn đến ung thư gan.
Bác sĩ Thu khuyến cáo mỗi người nên duy trì lối sống lành mạnh, bao gồm ăn uống cân đối, tập thể dục thường xuyên, tránh tiếp xúc với các chất gây ung thư để giảm nguy cơ phát triển bệnh. Tầm soát ung thư định kỳ là một phần quan trọng để phát hiện sớm và điều trị hiệu quả hơn. Dựa trên tình trạng sức khỏe, tiền sử bệnh lý trong gia đình, thói quen sinh hoạt, bác sĩ dự đoán những loại ung thư mà người bệnh có nguy cơ mắc cao, đưa ra phương án tầm soát phù hợp.
