Theo dự án Luật Tòa án chuyên biệt tại Trung tâm Tài chính quốc tế vừa được Chính phủ trình Quốc hội chiều 4/12, thẩm phán Tòa án chuyên biệt có thể là người nước ngoài hoặc công dân Việt Nam.
Thẩm phán người nước ngoài phải đáp ứng các tiêu chí là luật sư, chuyên gia có uy tín; có kiến thức chuyên môn phù hợp; ít nhất 10 năm kinh nghiệm tham gia xét xử, giải quyết vụ việc liên quan đến hoạt động đầu tư, kinh doanh; trình độ tiếng Anh để giải quyết vụ việc tại tòa án chuyên biệt; không quá 75 tuổi, có sức khỏe.
Chánh án TAND Tối cao Nguyễn Văn Quảng giải thích cần thẩm phán người nước ngoài là bởi mô hình tòa án tại trung tâm tài chính có đặc thù khác với hệ thống Tòa án nhân dân thông thường. Mô hình này vận hành theo Thông luật (Common Law), sử dụng án lệ, thủ tục rút gọn, đề cao tính linh hoạt và tính ràng buộc trực tiếp từ phán quyết.
Trong khi đó, pháp luật Việt Nam thuộc hệ thống Dân luật (Civil Law), cách tiếp cận khác biệt về tư duy xét xử, nguồn luật và kỹ thuật pháp lý.
Chánh án TAND Tối cao Nguyễn Văn Quảng. Ảnh: Phạm Thắng
Từ thực tế đó, ông Nguyễn Văn Quảng chỉ ra 4 lý do cho đề xuất trên. Thứ nhất, hiện chưa có thẩm phán Việt Nam nào đủ trình độ tiếng Anh chuyên ngành tài chính thương mại quốc tế để xét xử trực tiếp. Nếu không đảm bảo năng lực ngôn ngữ, phán quyết khó đạt độ chính xác pháp lý cần thiết và không tạo dựng được niềm tin nhà đầu tư.
Thứ hai, đa số thẩm phán Việt Nam được đào tạo theo Dân luật, chưa có người từng đào tạo chuyên sâu và hành nghề xét xử trong môi trường Thông luật. Trong khi đây mới là hệ thống pháp lý sẽ được áp dụng cho trung tâm tài chính.
Chánh án cũng nhìn nhận việc thu hút thẩm phán nước ngoài còn bởi thẩm phán trong nước thiếu kinh nghiệm thực tiễn quốc tế. Thẩm phán trong nước chưa từng xét xử các vụ kiện quy mô toàn cầu nên khó có thể ngay lập tức đảm nhận các vụ tranh chấp tài chính đầu tư có cấu trúc pháp lý phức tạp.
Phán quyết của tòa chuyên biệt dự kiến không có giám đốc thẩm, tái thẩm. Thẩm phán phải chịu trách nhiệm cuối cùng với bản án. Vì vậy, người xét xử cần có uy tín lớn, kinh nghiệm quốc tế để phán quyết được tôn trọng và có khả năng được công nhận khi thi hành ở nước ngoài.
Chánh án dẫn trường hợp Dubai (thuộc Các Tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất) 10 năm đầu vận hành trung tâm tài chính hoàn toàn thuê thẩm phán nước ngoài ở Singapore và Hong Kong; chỉ đến khi đội ngũ bản địa được đào tạo đủ năng lực, tỷ lệ mới tăng lên 30-45%. Việt Nam cần đi con đường tương tự, tiếp nhận nhân lực quốc tế trước, đào tạo song song để từng bước hình thành đội ngũ thẩm phán người Việt trong tương lai.
Ông khẳng định thẩm phán người nước ngoài vẫn do Chủ tịch nước bổ nhiệm trên đề nghị của Chánh án TAND Tối cao. Nhưng muốn thu hút nhân sự đạt chuẩn, luật phải tạo cơ sở pháp lý rõ ràng. Đây là điều kiện tiên quyết nếu Việt Nam muốn trở thành điểm đến cạnh tranh trong khu vực.
Nhiều trung tâm tài chính/quốc tế (IFC) hay các "tòa án thương mại quốc tế" ở nước ngoài hiện sử dụng thẩm phán nước ngoài hoặc có thể kết hợp thẩm phán trong và ngoài nước. Trong đó có, Dubai International Financial Centre Courts (DIFC Courts); Singapore International Commercial Court (SICC).
Ngày 27/6, Quốc hội thông qua Nghị quyết phát triển trung tâm tài chính quốc tế tại Việt Nam, có hiệu lực từ 1/9, định hướng xây dựng trung tâm tài chính tại TP HCM và Đà Nẵng với cơ chế quản lý thống nhất nhưng phát triển sản phẩm đặc thù theo thế mạnh từng địa phương.
TP HCM sẽ tập trung vào thị trường vốn, ngân hàng, tiền tệ, sandbox fintech và sàn giao dịch chuyên biệt. Đà Nẵng phát triển tài chính xanh, công nghệ tài chính, dịch vụ số và thử nghiệm có kiểm soát tài sản, tiền số, thu hút các quỹ đầu tư
