Khi nhà giáo vướng lao lý vì thiếu hiểu biết pháp luật
Thầy Trần Văn Tâm, Hiệu trưởng Trường THCS Tam Giang Tây, Cà Mau, lĩnh 7 năm tù vì tham ô 10,7 triệu đồng khi tự làm đồ dùng tiết kiệm cho trường. Thầy Lê Văn Hiệp, giáo viên Trường THPT chuyên Vị Thanh, Cần Thơ nhận 3 năm tù vì trộm chiếc xe của chính mình bị người thuê mang đi cầm cố.
Thầy Trần Văn Tâm mới nhận nhiệm vụ hiệu trưởng từ tháng 7.2022. Thấy trường thiếu thốn cơ sở vật chất, với tinh thần trách nhiệm và tay nghề hàn xì, thầy đã tự mua vật tư, thuê thêm người làm kệ hồ sơ, kệ tivi, thang kẽm... Mục đích rõ ràng là tiết kiệm cho trường vì làm tự tay luôn rẻ hơn mua thành phẩm. Những vật dụng này đến nay vẫn được sử dụng trong nhà trường.
Nhưng vấn đề nằm ở chỗ thầy không có hóa đơn hợp lệ. Để hợp thức thủ tục thanh toán, thầy đã mua hóa đơn khống từ doanh nghiệp bên ngoài. Theo cơ quan điều tra, phần chênh lệch giữa chi phí thực tế và số tiền trên hóa đơn là 10,7 triệu đồng được xác định là hành vi tham ô tài sản theo điều 353 bộ luật Hình sự.
Bảo vệ nhà giáo không chỉ là tăng lương, tăng phụ cấp mà còn là trang bị cho họ "áo giáp" pháp lý để tự bảo vệ mình trong công việc hàng ngày
ảnh: T.N tạo bằng AI
Thầy Lê Văn Hiệp là một thạc sĩ, nhiều năm là chiến sĩ thi đua. Để cải thiện đời sống, thầy kinh doanh thêm dịch vụ cho thuê xe ô tô tự lái. Bi kịch bắt đầu khi một người thuê xe không trả mà đem đi cầm cố lấy 100 triệu đồng. Khi phát hiện xe của mình bị tháo dỡ, đang ở nhà người khác, vì quá sốt ruột và không am hiểu pháp luật, thầy đã tự nhờ người đi lấy xe về thay vì trình báo công an. Hành vi này bị cơ quan tố tụng xác định là xâm phạm gia cư bất hợp pháp và trộm cắp tài sản theo điều 173 bộ luật Hình sự mặc dù chiếc xe đó là tài sản của chính thầy. Sau hai phiên sơ thẩm và phúc thẩm, thầy Hiệp bị tuyên 3 năm tù.
Cả hai thầy giáo đều xuất sắc trong chuyên môn giảng dạy. Họ hiểu rõ kiến thức trong sách giáo khoa, am tường phương pháp sư phạm nhưng lại thiếu hiểu biết những quy định pháp luật cơ bản trong đời sống.
Thầy Tâm không biết rằng theo quy định về quản lý tài chính nhà nước, mọi khoản chi đều phải có hóa đơn chứng từ hợp lệ. Việc mua hóa đơn khống dù mục đích là hợp thức hóa khoản chi chính đáng vẫn bị coi là vi phạm nghiêm trọng, có thể cấu thành tội tham ô khi người làm là người có chức vụ quản lý tài sản.
Thầy Hiệp không hiểu rằng dù xe là tài sản của mình nhưng khi nó đang ở trong tay người thứ ba (dù người đó chiếm hữu bất hợp pháp) thì việc tự ý lấy lại mà không thông qua cơ quan chức năng vẫn có thể bị coi là chiếm đoạt và xâm phạm gia cư. Pháp luật yêu cầu phải trình báo công an, để cơ quan có thẩm quyền giải quyết theo đúng trình tự, thủ tục.
Đây không phải là những kiến thức pháp luật chuyên sâu, phức tạp mà là quy định cơ bản bất kỳ người nào tham gia quản lý tài sản công hoặc kinh doanh đều cần phải biết. Nhưng thực tế cho thấy đội ngũ giáo viên có khoảng trống lớn trong hiểu biết pháp lý.
Những tổn thất nặng nề
Luật Phổ biến, giáo dục pháp luật 2012 quy định rõ trách nhiệm của các cơ quan, tổ chức trong việc phổ biến giáo dục pháp luật. Luật Nhà giáo 2025 (có hiệu lực từ 1.1.2026) cũng nhấn mạnh việc đào tạo, bồi dưỡng cho đội ngũ nhà giáo. Tuy nhiên trên thực tế các chương trình bồi dưỡng cho giáo viên chủ yếu tập trung vào nghiệp vụ sư phạm, phương pháp giảng dạy. Trong khi nội dung về pháp luật, đặc biệt là các quy định về quản lý tài chính công và quyền tài sản, lại rất hạn chế.
Giáo viên được đào tạo rất kỹ về cách truyền đạt kiến thức, về tâm lý học sinh nhưng lại không được hướng dẫn cụ thể về cách thực hiện đúng quy trình mua sắm cho nhà trường, cách lập hóa đơn chứng từ hợp lệ cách xử lý khi tài sản bị mất trộm hoặc chiếm đoạt. Đối với những giáo viên đảm nhiệm chức vụ quản lý như hiệu trưởng, phó hiệu trưởng thì việc thiếu kiến thức về pháp luật tài chính công càng trở nên nghiêm trọng. Họ phải quản lý ngân sách, phê duyệt các khoản chi nhưng lại không được trang bị đầy đủ kiến thức để làm đúng quy trình. Kết quả là hoặc rườm rà, khó khăn hoặc "làm tắt" rồi sa vào lao lý như trường hợp thầy Tâm.
Không thể phủ nhận rằng cả hai thầy giáo đều có hành vi vi phạm pháp luật. Thầy Tâm mua hóa đơn khống, thầy Hiệp tự ý lấy xe mà không trình báo đây đều là những hành vi sai trái cần được xử lý.
Nhưng liệu mức án 7 năm tù với 10,7 triệu đồng hay 3 năm tù khi lấy lại tài sản của chính mình có phù hợp với bản chất hành vi với động cơ và hậu quả thực tế? Đại biểu Quốc hội Vũ Trọng Kim đã dùng cụm từ tình ngay lý gian để mô tả hai vụ việc này khi người ta làm điều đúng về mặt đạo lý nhưng lại sai về mặt pháp luật vì không hiểu rõ quy định.
May mắn là pháp luật cũng nhận ra điều này. TAND tỉnh Cà Mau đã hủy án sơ thẩm đối với thầy Tâm, yêu cầu điều tra lại, nhấn mạnh cần định giá toàn bộ sản phẩm thầy làm ra, xác minh mục đích sử dụng số tiền. Thầy Tâm đã được tại ngoại sau hơn một năm tạm giam. Còn vụ của thầy Hiệp, sau khi đại biểu Quốc hội kiến nghị đã nhận được sự quan tâm từ Đoàn đại biểu Quốc hội Cần Thơ để xem xét sao cho thấu tình đạt lý. Nhưng những tổn thất mà hai thầy giáo phải gánh chịu như thời gian bị tạm giam, danh dự bị ảnh hưởng, sự nghiệp bị gián đoạn đã không thể khắc phục được.
Cần có bộ phận tư vấn pháp luật tại các sở GD-ĐT, sẵn sàng hỗ trợ giáo viên khi có vướng mắc về pháp lý
ảnh: T.N tạo bằng AI
Cần trang bị cho giáo viên "áo giáp" pháp lý để tự bảo vệ mình
Hai vụ việc của thầy Tâm và thầy Hiệp là hồi chuông cảnh tỉnh rằng bảo vệ nhà giáo không chỉ là tăng lương, tăng phụ cấp mà còn là trang bị cho họ "áo giáp" pháp lý để tự bảo vệ mình trong công việc hàng ngày. Khi một thầy giáo vì muốn tiết kiệm cho trường mà bị tù 7 năm, khi một thầy giáo vì lấy lại xe của mình mà bị tù 3 năm thì rõ ràng có điều gì đó trong hệ thống giáo dục pháp luật hiện tại chưa đủ.
Nhà giáo là người truyền đạt tri thức, định hướng giá trị cho thế hệ trẻ. Nhưng làm sao họ có thể giáo dục học sinh về ý thức pháp luật khi chính bản thân họ còn thiếu hiểu biết cơ bản về pháp luật? Đã đến lúc chúng ta cần đặt giáo dục pháp luật cho đội ngũ nhà giáo ngang tầm với đào tạo nghiệp vụ sư phạm như một môn học bắt buộc không thể thiếu trong hành trang nghề nghiệp của mỗi giáo viên.
Một số giải pháp cấp thiết cần được triển khai
Thứ nhất, đưa giáo dục pháp luật thành nội dung bắt buộc trong các khóa bồi dưỡng giáo viên đặc biệt là đội ngũ quản lý. Nội dung cần tập trung vào quy định về quản lý tài chính công; trình tự, thủ tục mua sắm tài sản; cách lập và quản lý hóa đơn chứng từ; quy định về quyền tài sản và cách bảo vệ quyền tài sản hợp pháp.
Thứ hai, xây dựng bộ tài liệu hướng dẫn pháp luật cụ thể cho giáo viên với ngôn ngữ dễ hiểu, các ví dụ thực tế, các tình huống điển hình.
Thứ ba, thành lập bộ phận tư vấn pháp luật tại các sở GD-ĐT, sẵn sàng hỗ trợ giáo viên khi có vướng mắc về pháp lý. Nhiều vi phạm xảy ra vì giáo viên không biết hỏi ai hoặc sợ phiền hà nên tự xử lý theo cách mình nghĩ là đúng.
Thứ tư, cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa ngành giáo dục và ngành tư pháp trong công tác phổ biến giáo dục pháp luật. Đây không chỉ là trách nhiệm của ngành giáo dục mà cần có sự tham gia của các luật sư, cán bộ tư pháp để đảm bảo nội dung chính xác, cập nhật.
Thứ năm, đơn giản hóa các quy trình hành chính trong quản lý tài chính nhà trường. Nhiều quy trình hiện nay quá rườm rà khiến giáo viên ngại làm đúng quy trình dẫn đến tìm cách đi đường tắt. Khi quy trình đơn giản, rõ ràng, dễ thực hiện thì tỷ lệ vi phạm sẽ giảm đáng kể.
