Việt Nam đẩy mạnh giảm phát thải, chống biến đổi khí hậu

Trái đất ngày càng nóng, sinh kế cả tỉ người bị đe dọa

Hiện tượng El Nino mạnh trong giai đoạn 2023 - 2024 đã biến năm 2024 trở thành năm nóng nhất lịch sử. Hiện nay, khí hậu đang trong pha lạnh La Nina nhưng năm 2025 có khả năng trở thành năm nóng thứ 2 thế giới chỉ sau 2024.

ẢNH: GIA BÁCH

Theo Tổ chức Khí tượng thế giới (WMO), tháng 7.2025 là tháng 7 ấm thứ 3 trong lịch sử chỉ sau tháng 7 của năm 2023 và 2024. Bên cạnh đó, nhiệt độ bề mặt nước biển trung bình cũng cao thứ 3 lịch sử và diện tích băng biển ở Bắc Cực cũng xếp hạng thấp thứ 2 trong tháng 7, trong chuỗi dữ liệu thu thập từ vệ tinh suốt 47 năm qua. Tình trạng nắng nóng cực đoan với mức nhiệt độ ban ngày trên 40 độ C và thậm chí trên 50 độ C - mức nguy hiểm đang ngày càng phổ biến. Nó đang tác động đến hàng triệu người trên khắp thế giới và đôi khi được xem là kẻ giết người thầm lặng.

Báo cáo mới công bố của Tổ chức Lương thực và nông nghiệp LHQ (FAO) và WMO cũng chỉ ra rằng nắng nóng cực độ gây nhiều rủi ro cho các hệ thống nông nghiệp - lương thực, đe dọa sinh kế của khoảng 1,23 tỉ người.

"Biến đổi khí hậu đang làm thay đổi năng suất cây trồng, vật nuôi, nguồn nước và chức năng của hệ sinh thái, tất cả đều gây ra hậu quả trực tiếp đến an ninh lương thực, sinh kế, dinh dưỡng và đa dạng sinh học", Chủ tịch Ủy ban Liên chính phủ về biến đổi khí hậu Jim Skea nhấn mạnh tại một sự kiện bên lề Hội nghị COP30 (tại Brazil từ ngày 10 - 21.11).

Theo các chuyên gia, vấn đề quan trọng là có những tác động dây chuyền. Ví dụ như đợt nắng nóng biển "blob" (các nhà hải dương học gọi khối nước ấm bất thường là blob) vào năm 2014 - 2016 đã gây ra sự sụp đổ chuỗi thức ăn ở Thái Bình Dương, dẫn đến hàng triệu loài chim biển chết đói và đóng cửa các ngư trường lớn. Trên đất liền, các đợt nắng nóng đã gây ra thiệt hại mùa màng lên đến hai chữ số, làm giảm năng suất rừng tới 50% và dẫn đến các vụ gia súc chết hàng loạt. Các dự báo trong tương lai cho thấy những xu hướng này sẽ tiếp tục trở nên tồi tệ hơn. Cứ nhiệt độ tăng thêm 1 độ C thì năng suất các loại cây lương thực chính như bắp và lúa mì dự kiến giảm từ 4 - 10%.

Bên cạnh đó, các ước tính cho biết, nhiệt độ cực đoan cướp đi sinh mạng của hơn nửa triệu người mỗi năm. Trong năm 2024, nắng nóng lịch sử gây ra thiệt hại khoảng 639 tỉ giờ làm việc tiềm năng, tương đương 1.000 tỉ USD, bằng khoảng 1% GDP toàn cầu. Đặc biệt, ở các thành phố lớn, sự nóng lên đang nhanh gấp đôi so với mức trung bình toàn cầu. Điều này gây áp lực lên hệ thống điện và giao thông, trong khi thiệt hại mùa màng do nhiệt độ cao đang đẩy hàng triệu người vào tình trạng mất an ninh lương thực.

ẢNH: HOÀNG NGUYỄN

Một điều đặc biệt quan trọng là khi trái đất ngày càng ấm lên, không chỉ có tình trạng nắng nóng cực đoan mà đi kèm mưa bão, lũ lụt ở mức tàn khốc, hiếm gặp sẽ xuất hiện với tần suất thường xuyên hơn. Đó cũng là lý do vì sao trong vài năm gần đây, siêu bão xuất hiện liên tiếp trên khắp các đại dương, trong khi trước kia vài năm mới có một cơn siêu bão. Diện tích băng biển Bắc Cực sau mùa đông thấp nhất trong lịch sử, tương tự diện tích băng biển Nam Cực thấp hơn mức trung bình trong suốt cả năm. Điều này khiến xu hướng mực nước biển dâng tiếp tục diễn ra.

Giải pháp cho hàng loạt vấn đề nêu trên chính là hạn chế mức tăng nhiệt độ toàn cầu ở mức 1,5 độ C so với mức trung bình thời kỳ tiền công nghiệp. Theo đó, các quốc gia tăng cường hợp tác quốc tế nhằm giảm thiểu tác động của quá trình ấm lên toàn cầu thông qua các chính sách kinh tế và xã hội mục tiêu và các hành động cụ thể, bao gồm các chiến dịch nâng cao nhận thức cộng đồng hay củng cố các hệ thống cảnh báo sớm.

Lộ trình giảm phát thải từ carbon xanh

VN đã cam kết việc giảm phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050 và Chính phủ đã có nhiều chương trình hành động cụ thể. Trong đó, với bờ biển dài hơn 3.200 km hiện có khoảng 200.000 ha rừng ngập mặn, mang lại tiềm năng đáng kể về carbon xanh. Hệ sinh thái carbon xanh, bao gồm rừng ngập mặn, cỏ biển và đầm lầy ven biển, đóng vai trò quan trọng trong giảm phát thải khí nhà kính, bảo tồn đa dạng sinh học và nâng cao khả năng chống chịu cho cộng đồng ven biển trước tác động của biến đổi khí hậu. Ngoài khả năng lưu trữ carbon, các hệ sinh thái ven biển còn có đa dạng sinh học cao và cung cấp sự bảo vệ quan trọng trước bão, giảm thiệt hại tài sản và ngăn ngừa xói mòn bờ biển.

Chia sẻ tại sự kiện bên lề Hội nghị COP30 "Hài hòa chính sách và nguồn vốn cho các giải pháp carbon xanh" vừa diễn ra, ông Lê Ngọc Tuấn, Phó cục trưởng Cục Biến đổi khí hậu (Bộ NN-MT), cho biết nhận thức được vai trò quan trọng của hệ thống carbon xanh, VN đã hợp tác với các tổ chức quốc tế để đánh giá tiềm năng này. Tuy nhiên, đến nay các hợp tác mới chỉ tính toán sơ bộ tiềm năng của rừng ngập mặn, còn các nghiên cứu và kiểm kê thêm về đầm lầy muối và cỏ biển vẫn cần được thực hiện. Theo tính toán ban đầu, carbon xanh sẽ đóng góp khoảng 3 triệu tấn CO₂ trong mục tiêu giảm phát thải theo Đóng góp do quốc gia tự quyết định (NDC) - một trụ cột của Thỏa thuận Paris - sắp tới của VN đến năm 2035. Vì vậy, các dự án carbon xanh đang thu hút ngày càng nhiều sự quan tâm từ cộng đồng và khu vực tư nhân.

Việc ưu tiên bảo vệ và phục hồi các hệ thống carbon xanh thể hiện qua các quy định, chính sách quốc gia và các ưu đãi tài chính dành cho cộng đồng địa phương và khu vực tư nhân để đầu tư mở rộng diện tích các hệ thống carbon xanh. Trong nỗ lực này, VN đã hợp tác với Diễn đàn Kinh tế thế giới để thành lập Đối tác Hành động carbon xanh quốc gia (NBCAP Việt Nam). Nền tảng đa bên này sẽ điều phối các nỗ lực quốc gia và kết nối với Đối tác Hành động carbon xanh toàn cầu.

ẢNH: HOÀNG NGUYỄN

Cụ thể, dự án sẽ xây dựng một nền tảng phối hợp để phát triển thêm các hệ thống carbon xanh, góp phần vào giảm nhẹ và thích ứng với biến đổi khí hậu, bảo tồn đa dạng sinh học và cải thiện sinh kế cho cộng đồng địa phương. Trên nền tảng này, VN sẽ xây dựng cơ sở dữ liệu carbon xanh quốc gia, lộ trình giảm phát thải từ carbon xanh và lộ trình tài chính với sự tham gia của các nhà hoạch định chính sách, nhà đầu tư và các bên liên quan khác. Các dự án thí điểm sẽ được triển khai, huy động nhiều nguồn tài chính hơn cho carbon xanh, nâng cao năng lực carbon xanh và phối hợp các hành động carbon xanh địa phương với các sáng kiến toàn cầu.

Nhưng không chỉ carbon xanh, lộ trình giảm phát phải đã được VN đề ra với nhiều chương trình, hành động khác như chuyển đổi sang năng lượng tái tạo, tối ưu hóa hiệu quả năng lượng trong sản xuất và vận hành, áp dụng kinh tế tuần hoàn…

Mới nhất, Kế hoạch hành động quốc gia về khắc phục ô nhiễm và quản lý chất lượng môi trường không khí giai đoạn 2026 - 2030, tầm nhìn đến năm 2045 vừa được Phó thủ tướng Trần Hồng Hà ký phê duyệt ngày 19.11 đã nêu rõ mục tiêu giai đoạn 2026 - 2030 kiểm soát, ngăn chặn và từng bước khắc phục, cải thiện tình trạng ô nhiễm không khí tại các khu vực kinh tế trọng điểm, tập trung giải quyết tình trạng ô nhiễm không khí tại Hà Nội, TP.HCM và các tỉnh lân cận. Kế hoạch cũng đặt mục tiêu 100% các nguồn phát sinh khí thải lớn thuộc các loại hình sản xuất có nguy cơ gây ô nhiễm môi trường không khí cao: xi măng, nhiệt điện, luyện thép, lò hơi… Điều này cho thấy việc hành động để giảm phát thải, chống biến đổi khí hậu đã được VN đẩy mạnh.

Sản xuất tiêu dùng bền vững, chống biến đổi khí hậu

Lộ trình giảm phát thải để chống biến đổi khí hậu là một quá trình lâu dài và cần thực hiện ở nhiều lĩnh vực, từ sản xuất đến tiêu dùng. Chẳng hạn, ngành nông nghiệp đang đứng trước yêu cầu cắt giảm mạnh phát thải khí nhà kính khi lĩnh vực này chiếm gần 1/3 tổng phát thải quốc gia, trong đó riêng khí metan từ canh tác lúa và chăn nuôi chiếm tỷ trọng lớn.

Theo PGS-TS Đào Thế Anh, Phó giám đốc Viện Khoa học nông nghiệp VN, chúng ta đang triển khai các mô hình nông nghiệp sinh thái tối ưu hóa tài nguyên thiên nhiên, bảo vệ môi trường và tăng trưởng bền vững như nông nghiệp tuần hoàn theo mô hình vườn ao chuồng, nông nghiệp hữu cơ; quản lý dịch hại cây trồng tổng hợp; thực hành nông nghiệp an toàn (GAP), nông nghiệp bảo tồn. Bên cạnh đó là phát triển các dự án giảm phát thải từ phá rừng và suy thoái rừng (ERPA).

Năm 2023 Ngân hàng Thế giới (WB) đã trả cho VN 41,2 triệu USD nhờ kết quả giảm 80% phát thải thông theo chương trình ERPA đã ký. Có thể hình dung một cách đơn giản là VN đã bán thành công 10,3 triệu tín chỉ carbon rừng (10,3 triệu tấn CO₂) cho WB.

VN cũng đang triển khai các dự án phát triển bền vững trong lĩnh vực nông nghiệp, như Đề án "Phát triển bền vững 1 triệu ha chuyên canh lúa chất lượng cao và phát thải thấp, gắn với phát triển bền vững vùng ĐBSCL". Mục tiêu của đề án không chỉ là nâng cao chất lượng lúa gạo, mà còn giảm phát thải trong sản xuất lúa, từ đó bán tín chỉ carbon…

GS-TS Võ Xuân Vinh, Viện trưởng Viện Nghiên cứu kinh doanh (ĐH Kinh tế TP.HCM), nhận định VN đã có Chiến lược quốc gia về tăng trưởng xanh giai đoạn 2021 - 2030, tầm nhìn 2050; sau đó, các địa phương và ngành nghề đều có chiến lược cụ thể để thực hiện chương trình này. Vì vậy, hiện nay sau giai đoạn 5 năm, cần phải có đánh giá tổng kết lại những điều đã và chưa làm được so với mục tiêu. Đặc biệt, các tỉnh thành sau sáp nhập phải có đánh giá kết quả thực hiện để từ đó tiếp tục thúc đẩy mạnh mẽ quá trình thực hiện chuyển đổi xanh từ sản xuất đến tiêu dùng. Song song, Chính phủ cần tiếp tục thúc đẩy doanh nghiệp chuyển hướng sản xuất xanh để thực hiện theo cam kết của VN với thế giới. Việc doanh nghiệp thực hiện sản xuất xanh, giảm phát thải cũng là bắt buộc khi nhiều quốc gia trên thế giới đã yêu cầu về sản xuất xanh, thực hiện tín chỉ carbon, giảm phát thải… Cùng với đó, nhanh chóng thành lập sàn giao dịch tín chỉ carbon nội địa để thúc đẩy sự tham gia của các doanh nghiệp và người dân; từ đó sẽ tạo ra nền tảng để các bên có thể giao dịch một cách minh bạch và hiệu quả cũng như khuyến khích sự tham gia của các tổ chức tài chính, quỹ đầu tư vào thị trường này.

"Quá trình chuyển đổi sản xuất xanh nói riêng hay phát triển xanh, giảm phát thải cần có nguồn lực lớn, lên đến hàng trăm tỉ USD. Chính phủ cần kêu gọi nguồn vốn phát triển xanh từ các tổ chức quốc tế và khuyến khích các tổ chức tín dụng trong nước cho vay ưu đãi với doanh nghiệp chuyển đổi xanh; đồng thời huy động các nhà đầu tư lớn trong và ngoài nước tham gia các dự án như phát triển năng lượng sạch, hình thành các trung tâm năng lượng quốc gia. Các dự án năng lượng tái tạo, công nghệ tiết kiệm năng lượng và cải thiện quy trình sản xuất sạch là những lĩnh vực cần được ưu tiên đầu tư để đạt mục tiêu phát triển bền vững", GS-TS Võ Xuân Vinh chia sẻ.