Những ngày gần đây, hình ảnh đô thị Hà Nội mờ mịt trong "sương khói" cả ngày và đêm khiến người dân lo ngại về chất lượng không khí suy giảm nghiêm trọng. Hà Nội liên tục nằm trong danh sách những thành phố ô nhiễm không khí nhất thế giới. Hình ảnh này khiến người ta liên tưởng đến cảnh tượng tương tự ở Trung Quốc cách đây 15 năm.
Vào đầu những năm 2010, thế giới bàng hoàng trước những hình ảnh các siêu đô thị của Trung Quốc chìm trong màn sương mù xám xịt, đã trở thành biểu tượng toàn cầu của ô nhiễm không khí.
Năm 2013, thuật ngữ "Airpocalypse" (Ngày tận thế không khí) ra đời khi chỉ số bụi mịn PM2.5 tại thủ đô Bắc Kinh thường xuyên vượt ngưỡng 500 microgam (µg)/m³, cao gấp nhiều lần ngưỡng an toàn theo tiêu chuẩn của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO). Thượng Hải, Vũ Hán và nhiều trung tâm công nghiệp khác cũng chịu chung số phận.
Ô nhiễm không khí khi đó không còn là vấn đề môi trường đơn thuần mà trở thành khủng hoảng y tế công cộng, gây áp lực lớn lên hệ thống y tế, năng suất lao động và ổn định xã hội.
Trước thực trạng này, Quốc vụ viện Trung Quốc đã lần lượt ban hành Kế hoạch hành động phòng chống ô nhiễm không khí (2013-2017) và sau đó là “Cuộc chiến bảo vệ bầu trời xanh” (2018-2020), trong đó giao thông vận tải với sự thay thế của xe năng lượng mới đã được xác định là một trong những mặt trận trọng yếu.
Vì sao xe năng lượng mới giữ vai trò trung tâm?
Tại Trung Quốc, thuật ngữ "xe năng lượng mới" (New Energy Vehicles - NEV), bao gồm xe thuần điện (BEV), xe lai sạc điện (PHEV) và xe pin nhiên liệu (FCEV). Điểm mấu chốt khiến NEV trở thành “vũ khí chủ lực” là khả năng giải quyết trực tiếp ô nhiễm không khí cục bộ, nơi con người sinh sống và hít thở hằng ngày.
Khác với các giải pháp như di dời nhà máy thép hay chuyển đổi nhiệt điện than sang khí đốt chủ yếu giảm ô nhiễm ở không khí trên cao, việc chuyển đổi sang NEV để loại bỏ nguồn phát thải nguy hiểm nhất từ ống xả của xe ICE trực tiếp vào "tầng thở" của con người.
NEV loại bỏ hoàn toàn bụi mịn (PM2.5 và PM10) từ quá trình đốt cháy nhiên liệu hóa thạch và các loại khí thải độc hại như Nitrogen Oxides (NOx), Carbon Monoxide (CO) và Hydrocarbons (HC). Trong đó, NOx là tiền chất tạo ra sương mù quang hóa.
Năm 2021, nghiên cứu của Viện Môi trường - Đại học Thanh Hoa chỉ ra phương tiện giao thông đóng góp tới 30-40% lượng NOx tại các siêu đô thị như Bắc Kinh và Thâm Quyến. Khi chuyển sang xe điện (BEV), toàn bộ nguồn phát thải này được triệt tiêu hoàn toàn tại chỗ.
Kết quả là sau 10 năm đẩy mạnh chuyển đổi sang NEV, hiệu quả của chiến lược này được thể hiện rõ qua các chỉ số môi trường. Dữ liệu đo tại Bắc Kinh được Bộ Sinh thái và Môi trường Trung Quốc công bố vào tháng 1/2024 cho thấy bức tranh đối lập, cụ thể:
| Chỉ số | Năm 2013 | Năm 2023 | Mức chênh | Ghi chú |
| Nồng độ PM2.5 trung bình | 89,5 µg/m³ | 32 µg/m³ | - 64,2% | Mức thấp nhất từng được ghi nhận. |
| Nồng độ NOx | 56 µg/m³ | 26 µg/m³ | - 53,6% | Chỉ số phản ánh trực tiếp hiệu quả của việc giảm xe chạy xăng/dầu. |
| Số lượng ô tô | ~5,4 triệu xe | ~7,58 triệu xe | + 40% | Dù xe tăng, ô nhiễm vẫn giảm sâu nhờ tỷ lệ NEV cao. |
Điều đáng chú ý là số lượng xe tăng mạnh nhưng ô nhiễm lại giảm sâu. Đây chính là bằng chứng rõ ràng cho vai trò quyết định của tỷ lệ xe năng lượng mới trong cơ cấu phương tiện.
Chiến thuật "điện khí hóa tập trung"
Trung Quốc không chọn cách điện khí hóa dàn trải ngay từ đầu. Thay vào đó, họ tập trung vào những phương tiện có tần suất hoạt động cao và mức phát thải lớn nhất như xe buýt và taxi. Một chiếc xe buýt chạy diesel có thể phát thải tương đương 30-50 xe con. Vì vậy, hiệu quả môi trường đạt được gần như tức thì.
Năm 2017, Thâm Quyến trở thành thành phố đầu tiên trên thế giới điện hóa 100% xe buýt (hơn 16.000 xe) và taxi (hơn 22.000 xe). Thống kê của Ủy ban Giao thông Thâm Quyến vào năm 2019 cho biết, việc này giúp cắt giảm 1,35 triệu tấn CO2 mỗi năm, tương đương với việc trồng hàng triệu cây xanh tại thành phố này.
Song song với đó, chính sách này còn tạo ra thị trường thử nghiệm khổng lồ, giúp các hãng xe điện như BYD hoàn thiện công nghệ pin, hạ giá thành và nhanh chóng chiếm lĩnh thị trường toàn cầu.
Hạ tầng đi trước, người dùng theo sau
Không chỉ khuyến khích mua xe NEV bằng các chính sách hỗ trợ giá và thuế, Trung Quốc còn giải quyết được nỗi lo không có chỗ sạc - một trong những rào cản lớn nhất của người dùng khi chuyển đổi sang xe xanh thông qua mạng lưới sạc dày đặc.
Tính đến tháng 10/2025, Trung Quốc có 43 triệu xe điện. Theo số liệu mới nhất từ Liên minh thúc đẩy hạ tầng sạc xe điện Trung Quốc (EVCIPA), số lượng trụ sạc đã đạt 18,645 triệu tính đến cuối tháng 10/2025, tương đương một điểm sạc cho mỗi 2,2 xe điện. Con số này lớn hơn tổng số trạm sạc của cả Mỹ và châu Âu cộng lại.
Đồng thời, các quy định xây dựng mới yêu cầu bắt buộc 100% chỗ đỗ xe ô tô tại chung cư phải được lắp đặt hạ tầng sạc hoặc có thiết bị chờ sẵn, loại bỏ hoàn toàn nỗi lo “mua xe điện nhưng không biết sạc ở đâu” của cư dân đô thị.
Cần nhấn mạnh rằng, việc phát triển xe năng lượng mới (NEV) không phải là giải pháp duy nhất, nhưng là giải pháp hiệu quả nhất để xử lý ô nhiễm không khí cục bộ tại đô thị.
Tuy nhiên, thành công tổng thể của Trung Quốc còn dựa trên nền tảng của việc mạnh dạn tái cấu trúc năng lượng bằng cách giảm phụ thuộc vào than đá, di dời công nghiệp nặng khỏi đô thị, áp dụng hệ thống giám sát môi trường nghiêm ngặt và điện khí hóa giao thông một cách có chiến lược.
Đối với các quốc gia đang đối mặt với bài toán tương tự, thông điệp từ Trung Quốc rất rõ ràng. Trong đó, xe điện là xu hướng tất yếu, nhưng bầu trời xanh chỉ đến khi có một hệ thống giải pháp đồng bộ, hạ tầng và sự quyết liệt từ cấp quản lý cao nhất. Đây không phải câu chuyện của tương lai xa mà là bài toán cần lời giải ngay từ hôm nay.
Theo ChinaEVHome, The Guardian, CNBC
