Tờ Fortune cho hay năm 2025 đánh dấu một bước ngoặt đáng lo ngại của thị trường lao động Mỹ khi hơn 1,1 triệu việc làm bị cắt giảm chỉ trong 11 tháng, tăng 54% so với cùng kỳ năm ngoái. Số liệu này được công bố bởi công ty tuyển dụng Challenger, Gray & Christmas và đây là lần thứ 6 kể từ 1993, con số này vượt ngưỡng 1,1 triệu.
Riêng tháng 11 chứng kiến 71.321 đợt cắt giảm, cao nhất kể từ 2022 và vượt xa mức trung bình của các tháng 11 trước đại dịch.
Chuyên gia Daniel Zhao, nhà kinh tế trưởng của Glassdoor, nói rằng những con số này thực ra còn thấp hơn thực tế khi dữ liệu liên bang từ khảo sát JOLTS cho thấy khoảng 1,7 triệu người đã bị sa thải trong cùng kỳ.
Con số này, theo công ty Challenger, Gray & Christmas, chỉ đứng sau mức đỉnh của Đại Suy thoái năm 2009 (ngoại trừ năm đại dịch 2020) và là một lời cảnh báo lạnh lùng về sức khỏe thực sự của nền kinh tế. Điều đáng chú ý hơn cả là sự thay đổi về bản chất của làn sóng cắt giảm này, được Glassdoor gọi là hiện tượng "sa thải vĩnh viễn" (forever layoffs), những đợt cắt giảm nhỏ nhưng diễn ra cuốn chiếu, liên tục và âm thầm.
Trạng thái sa thải thường trực
Nếu như trong những giai đoạn khủng hoảng trước đây, doanh nghiệp thường công bố một đợt sa thải lớn rồi chờ thị trường phục hồi, thì năm 2025 chứng kiến mô hình ngược lại. Các công ty công nghệ, viễn thông, bán lẻ, thực phẩm, truyền thông và cả các tổ chức phi lợi nhuận đang cắt giảm dưới 50 người mỗi đợt, nhưng lặp lại nhiều lần trong năm. Mô hình này giúp ban lãnh đạo giảm chi phí bồi thường, hạn chế sự chú ý của truyền thông và liên tục tinh chỉnh nhân sự theo nhu cầu thị trường, đặc biệt trong bối cảnh AI tự động hóa nhiều công việc văn phòng.
Theo Glassdoor, hơn một nửa số sa thải trong một số bộ dữ liệu hiện thuộc loại quy mô nhỏ như vậy, tăng mạnh từ dưới mức 50% cách đây một thập kỷ. Cách tiếp cận này được coi là linh hoạt trên giấy tờ nhưng lại tạo ra một môi trường làm việc gợn sóng kéo dài, nơi đồng nghiệp biến mất âm thầm và những người ở lại sống trong nỗi lo sẽ là người tiếp theo.
Tuy nhiên, theo nhà kinh tế trưởng Daniel Zhao của Glassdoor, điều này tạo ra một "nền văn hóa chảy máu từ từ" nơi sự bất an trở thành mãn tính. Người lao động liên tục lo lắng về sự an toàn công việc, dẫn đến giảm sút tinh thần và năng suất.
Điểm đáng chú ý là mức độ lo lắng hiện tại thậm chí vượt cả giai đoạn tháng 3/2020 khi đại dịch mới bùng phát. Trong các đánh giá nội bộ, nhân viên nhắc đến "sa thải" và "bất an công việc" với tần suất cao hơn, còn niềm tin đối với lãnh đạo cấp cao suy giảm rõ rệt. Một nền văn hóa "chảy máu chậm" đang hình thành khi người lao động không còn cảm giác an toàn, còn năng suất bị bào mòn bởi sự hoài nghi và cảnh giác liên tục.
Tỷ lệ từ chối lời mời làm việc giảm mạnh trong hai năm liên tiếp đặt ra một thực tế khác: người lao động không còn nhiều lựa chọn và buộc phải nhận bất cứ công việc nào có thể. Mô hình "làm việc để tồn tại" đang thay thế mong muốn tìm kiếm một công việc phù hợp.
Làn sóng sa thải vĩnh viễn diễn ra trong bối cảnh nền kinh tế Mỹ xuất hiện sự phân hóa rõ nét. Người có thu nhập cao tiếp tục chi tiêu mạnh, hấp thụ tác động của thuế quan và lạm phát, trong khi người thu nhập thấp và lao động trẻ chịu nhiều áp lực nhất.
Các tập đoàn lớn, dù cắt giảm âm thầm, vẫn có dòng tiền và cấu trúc tài chính đủ mạnh để tái cấu trúc dần dần. Ngược lại, doanh nghiệp nhỏ vốn nhạy cảm với biến động thị trường lại đang thu hẹp nhanh chóng, riêng tháng 11 đã cắt 120.000 việc làm do chi phí tăng và nhu cầu suy yếu trong khi các tập đoàn lớn thực chất đã thêm 90.000 nhân viên.
Một sự lệch pha lớn đang diễn ra: thị trường tài chính phục hồi theo chu kỳ "cuốn chiếu", nhưng thị trường việc làm lại rơi vào vòng xoáy bất ổn kéo dài. Điều này tạo nên một nền kinh tế chữ K, nơi một nửa đi lên còn nửa còn lại trượt xuống, nhóm người giàu có tiếp tục chi tiêu tự do, trong khi người tiêu dùng thu nhập thấp đang chịu áp lực lớn.
Nhóm giàu vẫn chi tiêu mạnh, 10% dân số chiếm gần 50% tổng chi tiêu (và gánh các chi phí tăng do thuế quan), trong khi người thu nhập thấp thể hiện ngày càng rõ dấu hiệu kiệt quệ. Chuyên gia Mike Wilson của Morgan Stanley cho rằng "suy thoái cuốn chiếu" đang quét qua từng khu vực của nền kinh tế.
Dù một sự phục hồi đã bắt đầu từ tháng 4/2025 nhưng các nhà phân tích của Goldman Sachs và Bank of America Research nhận định sự phục hồi này mang tính tài chính, phản ánh ở giá cổ phiếu và lợi nhuận tăng vọt, đi kèm với việc cần ít nhân sự văn phòng hơn. Kỷ nguyên "tăng trưởng không việc làm" đang lộ diện, nơi quy trình được ưu tiên hơn con người, thúc đẩy bởi mô hình sa thải vĩnh viễn.
AI và sự dịch chuyển quyền lực
Cùng với việc tái cơ cấu và điều kiện kinh tế chung thì tự động hóa và AI cũng là yếu tố nền tảng thúc đẩy làn sóng sa thải mới. Báo cáo của Challenger cho thấy từ năm 2023 đến nay, hơn 70.000 việc làm bị cắt giảm được doanh nghiệp nêu rõ lý do là thay thế bằng AI. Khi các nhiệm vụ lặp lại bị chuyển sang thuật toán, yêu cầu về nhân sự văn phòng giảm, kéo theo sự thay đổi trong cán cân quyền lực: doanh nghiệp ngày càng chiếm ưu thế trong đàm phán lương, phúc lợi và thăng tiến.
Những ưu đãi hay phúc lợi hậu đại dịch như linh hoạt làm việc hoặc thăng tiến nhanh đang bị thu hẹp, khi các quản lý muốn nhân viên có mặt tại văn phòng. Người lao động phải đánh đổi tự do để đổi lấy cảm giác an toàn tương đối trong một thị trường còn nhiều biến động.
Ngành công nghệ, với hơn 150.000 lượt cắt giảm trong năm 2025, vẫn là khu vực bị ảnh hưởng nặng nề nhất khi các công ty tích cực tinh gọn sau giai đoạn bùng nổ và tự động hóa các công việc văn phòng thường xuyên. Sự kết hợp giữa sa thải vĩnh viễn và đổi mới công nghệ đang định hình một kỷ nguyên của "tăng trưởng không có việc làm" (jobless growth), nơi lợi nhuận và giá cổ phiếu tăng vọt (sự phục hồi tài chính) nhưng lại đòi hỏi ít nhân viên văn phòng hơn.
Sự kết hợp của các yếu tố trên đã chuyển giao đáng kể quyền thương lượng trở lại tay nhà tuyển dụng. Tính đến tháng 11, theo Challenger, các doanh nghiệp công bố 497.151 kế hoạch tuyển dụng, giảm 35% so với năm ngoái, mức thấp nhất kể từ năm 2010, nhiều người tìm việc buộc phải "chấp nhận" những vị trí mà họ có thể đã từ chối trước đây chỉ để đảm bảo chỗ đứng.
Rõ ràng, sự trỗi dậy của "sa thải vĩnh viễn" phản ánh một thực tế rằng thị trường lao động Mỹ đang dịch chuyển từ những cú sốc lớn mang tính chu kỳ sang tình trạng cắt giảm kéo dài mang tính cấu trúc. Người lao động không chỉ đối mặt nguy cơ mất việc, mà còn phải sống trong trạng thái căng thẳng thường xuyên, khi một đợt sa thải mới có thể đến chỉ sau vài tuần.
Đây không còn là vấn đề của một vài ngành, mà là biểu hiện của một kỷ nguyên việc làm mới, nơi nhân sự được điều chỉnh liên tục theo nhịp của AI, của tái cấu trúc và của một nền kinh tế vận hành trên nguyên tắc "làm nhiều hơn với ít hơn".
Trong năm 2025, 1,1 triệu người mất việc không chỉ là một con số. Nó là lời cảnh báo về một mô hình lao động đang thay đổi tận gốc và có thể định hình lại cách người Mỹ làm việc, tìm việc và cảm nhận sự an toàn nghề nghiệp trong nhiều năm tới.
*Nguồn: Fortune, BI
