Khi ánh nhìn trở thành "vết thương vô hình"
Trong một buổi tập thể dục ở công viên, một phụ nữ trung niên vừa bước lên đường chạy đã nghe tiếng xì xào: "Người mập thế kia chắc lười vận động lắm, chạy được bao lâu đâu". Đó cũng là trải nghiệm quen thuộc của nhiều người thừa cân.
Những câu nói tưởng như bâng quơ vô hại, ánh mắt tò mò hay tiếng cười trêu chọc ở lớp học, nơi làm việc hay ngoài đường phố đều có thể trở thành "vết cắt vô hình". Những lời phán xét như "ăn nhiều quá", "không chịu tập thể dục" lại vô tình khiến người trong cuộc dần thu mình, mất tự tin và ngại xuất hiện nơi đông người và đặc biệt - trì hoãn việc đi khám vì sợ bị đánh giá thêm một lần nữa.
Báo cáo ACTION-Vietnam cho thấy: hơn một nửa số người béo phì tại Việt Nam từng trải qua sự kỳ thị. Điều này không chỉ gây tổn thương đến tinh thần, mà còn khiến họ chậm trễ trong việc tìm kiếm điều trị và chăm sóc sức khỏe.
Hiểu sai và kỳ thị: Những rào cản vô hình khiến béo phì khó điều trị
Một trong những rào cản lớn nhất đến từ những hiểu lầm về bản chất bệnh. Không ít người vẫn nghĩ thừa cân chỉ do ăn nhiều, ít vận động. Nhưng nghiên cứu y học từ chỉ ra, đây là kết quả tổng hòa của nhiều yếu tố: di truyền, nội tiết, môi trường sống, tâm lý và cả việc sử dụng thuốc.
Quan niệm "chỉ cần ý chí là có thể giảm cân" cũng khá phổ biến. Thực tế, khi giảm cân, cơ thể lại kích thích cảm giác đói và làm rối loạn chuyển hóa, khiến cân nặng dễ tăng trở lại. Việc giảm cân cấp tốc cũng không phải giải pháp, bởi cơ thể sẽ giảm trao đổi chất, khiến việc duy trì kết quả lâu dài khó khăn hơn.
Đáng lo ngại hơn, nhiều người vẫn cho rằng béo phì không nguy hiểm. Ngược lại, WHO đã chỉ rõ: béo phì làm tăng nguy cơ tiểu đường tuýp 2, bệnh tim mạch, vô sinh, gan nhiễm mỡ
Đi cùng với hiểu sai là sự kỳ thị. Trong đời sống, người béo phì dễ bị gắn mác "lười biếng, thiếu kỷ luật". Những định kiến này khiến họ mặc cảm, tự ti, dần thu mình và tìm đến ăn uống để xoa dịu cảm xúc, từ đó rơi vào vòng luẩn quẩn tăng cân.
Kỳ thị còn xuất hiện trong môi trường y tế, khi nhiều bệnh nhân ngại đi khám vì sợ phán xét, còn bác sĩ thì e dè, ít khởi đầu câu chuyện về cân nặng. Hệ quả là việc điều trị bị trì hoãn, bệnh tiến triển nặng hơn, trong khi người bệnh mất đi cả cơ hội học tập, nghề nghiệp và sự tự tin để hòa nhập.
Không ít người vì thế chọn cách "tự xử": nhịn ăn khắc nghiệt, uống thuốc giảm cân trôi nổi…. Nhưng thiếu sự giám sát y tế, những nỗ lực này thường thất bại tạo thành vòng xoáy: thất bại - mặc cảm - bỏ cuộc và bệnh càng thêm nặng. Trong khi đó, hệ thống y tế vẫn chưa được trang bị đầy đủ để tư vấn giảm cân theo hướng nhân văn, không kỳ thị, khiến hành trình điều trị càng thêm gian nan.
Chữa bệnh béo phì cần cả khoa học và sự thấu hiểu
Quản lý béo phì hiệu quả không bắt đầu từ thuốc hay dao kéo, mà từ sự thay đổi nhận thức xã hội. Chỉ khi nhìn nhận đây là một bệnh mạn tính phức tạp, không phải "lỗi cá nhân", người bệnh mới bớt mặc cảm và đủ tự tin tìm đến hỗ trợ y tế.
Trong hành trình ấy, ngành y tế giữ vai trò dẫn đường. Bộ Y tế đã đưa ra phác đồ chuẩn, bắt đầu từ chế độ ăn uống khoa học, vận động hợp lý, thay đổi hành vi; chỉ khi thật cần thiết mới dùng thuốc hoặc phẫu thuật. Quan trọng hơn cả là cách tiếp cận của bác sĩ: không phán xét, không dừng ở con số trên bàn cân, mà tập trung vào sức khỏe và chất lượng sống của bệnh nhân.
Sự thay đổi cũng cần đến từ bên ngoài phòng khám. Truyền thông, trường học, nơi làm việc và gia đình đều có thể góp phần bằng cách khích lệ, dùng ngôn ngữ tích cực và đồng hành cùng người bệnh trong từng thói quen nhỏ: một bữa ăn lành mạnh, một buổi vận động, hay đơn giản chỉ là một lời động viên đúng lúc.
Béo phì là một bệnh lý phức tạp, nhưng hoàn toàn có thể kiểm soát nếu người bệnh được tiếp cận sớm với y tế và nhận được sự thấu hiểu từ xã hội. Mỗi ánh nhìn cảm thông, mỗi lời nói tôn trọng, động viên chính là liều thuốc để họ bước qua mặc cảm, khởi đầu hành trình chăm sóc sức khỏe của mình và cùng xây dựng một cộng đồng khỏe mạnh, nhân văn hơn. Chữa bệnh béo phì cần khoa học, nhưng xóa bỏ định kiến mới là liều thuốc mạnh nhất.
Truy cập website của Tổng Hội Y học Việt Nam (https://giamcansongkhoe.vn/) để tìm hiểu thông tin khoa học và lời khuyên để quản lý bệnh béo phì.
*Thông tin trong bài viết nhằm nâng cao nhận thức về bệnh béo phì, không thay thế tư vấn của bác sĩ. VN25OB00064
