Ngày 25/11, tại buổi họp báo nhân Tháng hành động quốc gia phòng, chống HIV/AIDS năm 2025 và Ngày Thế giới phòng, chống AIDS (1/12), TS.BS Nguyễn Lương Tâm, Phó Cục trưởng Cục Phòng bệnh, Bộ Y tế đánh giá: "Hiện dịch HIV/AIDS tại Việt Nam vẫn còn nhiều diễn biến phức tạp. Riêng trong năm 2024, có tới hơn 68% trường hợp nhiễm HIV mới được phát hiện tại khu vực Đồng bằng sông Cửu Long, Đông Nam Bộ và TP Hồ Chí Minh", báo Tin tức đưa tin.
Bộ Y tế ghi nhận 13.351 ca HIV mới và 1.905 ca tử vong trong năm qua, hình thái lây nhiễm thay đổi bởi chủ yếu ở nhóm quan hệ tình dục đồng giới nam.
TS.BS Nguyễn Lương Tâm, Phó Cục trưởng Cục Phòng bệnh, Bộ Y tế phát biểu tại họp báo - Ảnh: Báo Tin tức
Thực tế, hình thái lây nhiễm HIV từ năm 2010 đến nay có sự thay đổi rõ rệt. Trong số người nhiễm HIV mới phát hiện, tỷ lệ nhiễm HIV qua đường máu giảm, còn tỷ lệ nhiễm HIV qua đường tình dục trở thành đường lây chính.
Trước đây, ba đường lây nhiễm chính HIV ở Việt Nam là qua đường máu (kim tiêm như chích ma túy hoặc truyền máu), quan hệ tình dục (mại dâm) và mẹ truyền cho con (khi sinh). Hiện đường lây từ mẹ sang con hầu như không còn xảy ra. Quan hệ tình dục trở thành đường lây nhiễm chính song thay đổi đối tượng từ gái mại dâm thành chủ yếu trong nhóm quan hệ đồng giới nam.
Nghiên cứu tại 10 tỉnh, thành và mở rộng toàn quốc với 428.450 người quan hệ đồng giới nam, cho thấy tỷ lệ nhiễm mới là 7,2%. Nam quan hệ đồng giới (MSM) sử dụng ma túy có nguy cơ nhiễm HIV gấp 8 lần so với MSM không sử dụng ma túy. Tỷ lệ nhiễm các bệnh lây truyền qua đường tình dục trong nhóm này cũng cao; tỷ lệ sử dụng bao cao su thấp.
Bộ Y tế ghi nhận nhóm MSM chiếm 1-2% dân số nam trong độ tuổi 15-49, tính trên cả nước.
"Xu hướng lây nhiễm ở các tỉnh không phải trọng điểm cũng bắt đầu gia tăng, kèm theo các hành vi nguy cơ phức tạp như sử dụng ma túy tổng hợp, "chemsex" và quan hệ tình dục tập thể...", TS.BS Nguyễn Lương Tâm nhận định.
Theo Cục Phòng bệnh, quần thể MSM tăng nhanh, tăng tỷ lệ nhiễm HIV nhưng độ bao phủ các dịch vụ còn hạn chế. Việt Nam có thuốc, có kỹ thuật, có mạng lưới rộng, nhưng người dân còn e ngại không đến xét nghiệm, không tiếp cận thuốc PrEP hay ARV. "Kỳ thị khiến mọi nỗ lực kém hiệu quả", báo VnExpress dẫn lời ông Tâm.
Trước bối cảnh dịch vẫn đang diễn biến phức tạp, Việt Nam đã nỗ lực triển khai các hoạt động phòng, chống HIV/AIDS như: Thực hiện hơn 2 triệu lượt xét nghiệm HIV, quản lý điều trị ARV cho hơn 176.000 bệnh nhân, và duy trì hiệu quả điều trị Methadone cho hơn 46.500 người; các sáng kiến như cấp phát Methadone nhiều ngày và điều trị dự phòng trước phơi nhiễm (PrEP) được mở rộng, đảm bảo tiếp cận đa dạng nhóm nguy cơ. Đặc biệt, việc chuyển đổi số trong quản lý dịch đã đạt kết quả tích cực với hệ thống HIV-INFO và HMED triển khai trên toàn quốc.
TS Đoàn Thị Thùy Linh, Phó Trưởng Phòng Kiểm soát HIV và các bệnh truyền nhiễm mạn tính, cho hay, kết quả triển khai mục tiêu Chấm dứt dịch bệnh AIDS vào năm 2030, Việt Nam chưa đạt các chỉ tiêu 95-95-95. Cụ thể các mục tiêu này là 95% người nhiễm HIV biết tình trạng nhiễm HIV của mình; 95% người chẩn đoán nhiễm HIV được điều trị bằng thuốc ARV; 95% người điều trị bằng thuốc ARV đạt tải lượng virus dưới ngưỡng ức chế. Hai mục tiêu đầu Việt Nam mới chỉ đạt 87% và 79%.
Công tác phòng chống dịch còn nhiều khó khăn khi thiếu hụt ngân sách, khó khăn trong mua sắm sinh phẩm. Bệnh nhân e ngại công khai nhiễm HIV, bị "mất dấu" nên không được chuyên gia tư vấn hay kết nối với bạn tình/bạn chích bệnh nhân để hỗ trợ. Công tác điều trị dự phòng gặp nhiều khó khăn khi các dự án cắt giảm nguồn viện trợ cho thuốc điều trị dự phòng PrEP, trong khi bảo hiểm y tế chưa chi trả cho nguồn thuốc này.
Nhân viên y tế lấy máu xét nghiệm HIV - Ảnh: Tiếng Chuông
Ông Raman Hailevich, Giám đốc quốc gia Chương trình phối hợp của Liên hợp quốc về HIV/AIDS (UNAIDS), cũng cảnh báo nguồn tài trợ quốc tế suy giảm mạnh đe dọa các dịch vụ thiết yếu như tìm kiếm ca bệnh, PrEP và ARV bậc hai. Việt Nam có nguồn lực nội địa tương đối ổn định vẫn cần đẩy nhanh lộ trình tự chủ hoàn toàn vào năm 2029.
Đại diện Bộ Y tế và UNAIDS cùng nhấn mạnh vai trò then chốt của truyền thông. Chỉ khi mọi người đều hiểu về dịch và được tiếp cận dịch vụ, Việt Nam mới tiến gần mục tiêu chấm dứt AIDS vào năm 2030.
Bộ Y tế khuyến cáo những người chưa nhiễm HIV thuộc các nhóm nguy cơ cao như nam có quan hệ tình dục đồng giới, người chuyển giới nữ, người bán dâm, người tiêm chích ma túy... dùng dự phòng trước phơi nhiễm (PrEP) bằng cách uống mỗi ngày một viên thuốc để ngừa bệnh.
Người nhiễm HIV được điều trị sớm bằng thuốc ARV, tuân thủ điều trị thì thông thường sau 6 tháng tải lượng virus xuống dưới ngưỡng phát hiện (200 bản sao/ml máu). Khi đó, người này sẽ không lây truyền HIV cho bạn tình qua quan hệ tình dục, làm giảm lây truyền từ mẹ sang con. Nhờ đó, nhiều người nhiễm HIV vẫn lấy vợ, sinh con khỏe mạnh.
