Trong chuyến công du kéo dài bốn ngày đến Ả Rập Xê-út, Qatar và Các Tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất (UAE), Tổng thống Mỹ Donald Trump đã thực hiện một bước ngoặt đáng kể trong chính sách đối ngoại của Mỹ tại Trung Đông, chuyển trọng tâm từ Israel sang các quốc gia Ả Rập giàu có, đồng thời thiết lập một trật tự ngoại giao mới trong khu vực.
Tổng thống Syria Ahmed al-Sharaa gặp Tổng thống Mỹ Donald Trump và Thái tử Ả Rập Saudi Mohammed Bin Salman tại Riyadh, Ả Rập Xê-út. (Ảnh: Reuters)
Từ sự thay đổi trong quan hệ Mỹ - Israel
Một trong những hình ảnh gây "chấn động" chính là cái bắt tay giữa Tổng thống Trump và Tổng thống Syria Ahmed al-Sharaa tại Riyadh. Cuộc gặp gỡ này, được sắp xếp bởi các nhà lãnh đạo Ả Rập Xê-út, đã khiến Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu cảm thấy bị cô lập, đặc biệt khi ông tiếp tục từ chối các đề xuất ngừng bắn tại Gaza và phản đối các cuộc đàm phán với Iran.
Với hàng loạt cuộc gặp cấp cao, các thỏa thuận trị giá hàng trăm tỷ USD và thông điệp cứng rắn nhắm vào Iran, ông Trump đã thay đổi trọng tâm chiến lược của Mỹ, từ ưu tiên quan hệ với Israel sang thúc đẩy liên minh với các quốc gia Ả Rập có tiềm lực tài chính và tầm ảnh hưởng khu vực.
Theo các quan chức tham gia chuyến đi, sự xuất hiện của Tổng thống Syria tại Riyadh và các cuộc thảo luận không chính thức với các lãnh đạo Vùng Vịnh - tất cả đều được chính quyền Tổng thống Trump hậu thuẫn - đánh dấu một thay đổi sâu sắc so với chính sách trước đây của Mỹ, vốn xem Syria là một quốc gia bị trừng phạt và cô lập sau nhiều năm nội chiến.
“Việc đưa Syria vào bàn đàm phán và thiết lập lại quan hệ là nhằm mục tiêu chiến lược rõ ràng: làm suy yếu ảnh hưởng của Iran và Nga tại khu vực, đồng thời mở ra cơ hội đầu tư cho các công ty Mỹ trong quá trình tái thiết Syria,” một quan chức Mỹ giấu tên nói với Reuters.
Đến tăng cường hợp tác với các quốc gia Vùng Vịnh
Chuyến đi của ông Trump cũng mang màu sắc thương mại đậm nét. Tại Riyadh, ông Trump chứng kiến các thỏa thuận đầu tư trị giá hơn 700 tỷ USD, bao gồm hợp tác trong lĩnh vực hạt nhân dân sự, công nghệ cao và quốc phòng.
Tại Qatar, chính quyền nước này tuyên bố Qatar Airways sẽ đặt hàng 210 máy bay của hãng Boeing - đơn hàng lớn nhất từng có của hãng này. Trong khi đó, UAE đã trao cho ông Trump Huân chương Zayed - phần thưởng dân sự cao quý nhất của nước này - và công bố kế hoạch xây dựng một trung tâm dữ liệu trí tuệ nhân tạo lớn nhất khu vực với sự tham gia của các tập đoàn công nghệ Mỹ.
“Chuyến đi này mang tính biểu tượng rất cao. Nó không chỉ nói lên sự thay đổi chiến lược của Mỹ, mà còn thể hiện một cách tiếp cận thực dụng: thúc đẩy hòa bình thông qua đầu tư và hợp tác công nghệ”, một cố vấn cấp cao trong phái đoàn Mỹ nói.
Những thỏa thuận này không chỉ mang lại lợi ích kinh tế cho Mỹ mà còn củng cố mối quan hệ chiến lược với các quốc gia Vùng Vịnh, tạo ra một liên minh mới nhằm đối phó với ảnh hưởng ngày càng tăng của Iran trong khu vực.
Một trong những bước đi táo bạo nhất của Tổng thống Trump là quyết định dỡ bỏ các lệnh trừng phạt đối với Syria, mở đường cho việc tái thiết đất nước sau nhiều năm nội chiến. Cuộc gặp gỡ với Tổng thống Syria Ahmed al-Sharaa không chỉ mang tính biểu tượng mà còn thể hiện sự sẵn sàng của Mỹ trong việc hợp tác với các chính phủ mới nổi trong khu vực, miễn là họ cam kết chống khủng bố và thúc đẩy ổn định.
Phát biểu tại Abu Dhabi, ông Trump tuyên bố: “Trung Đông không thể là chiến trường vĩnh viễn. Đã đến lúc chúng ta cùng ngồi lại, hàn gắn quá khứ và xây dựng tương lai. Mỹ sẵn sàng đồng hành với những ai thực sự muốn hòa bình và phát triển”.
Tuyên bố này khiến giới quan sát cho rằng ông Trump đang tìm cách trở thành người “dẫn dắt hòa bình” trong khu vực - vai trò mà Mỹ từng giữ vững nhưng dần bị lu mờ trong những năm gần đây. Tuy nhiên, phản ứng từ Iran và một số lực lượng chống Mỹ tại khu vực cho thấy con đường này không dễ dàng.
Lãnh tụ tối cao Iran Ali Khamenei lập tức lên tiếng chỉ trích ông Trump, gọi chuyến công du là “một màn kịch mang tính đạo đức giả” và cáo buộc Mỹ chỉ theo đuổi lợi ích kinh tế.
Ở chiều ngược lại, nhiều quốc gia Ả Rập hoan nghênh các bước đi của ông Trump. Tổng thống Ai Cập Abdel Fattah el-Sisi gọi đó là “bước tiến mang tính xây dựng” , còn Vua Salman của Ả Rập Xê-út nói, “cuối cùng, một lãnh đạo Mỹ đã lắng nghe tiếng nói của thế giới Ả Rập” . Các nhà lãnh đạo Vùng Vịnh hy vọng thông qua quan hệ gần gũi với Mỹ, họ sẽ có tiếng nói lớn hơn trong các vấn đề khu vực và tạo dựng được thế cân bằng với Iran.
Định hình lại chính sách đối ngoại của Mỹ với Trung Đông
Các nhà phân tích phương Tây đánh giá chuyến đi này của Tổng thống Trump là một nỗ lực định hình lại chính sách đối ngoại của Mỹ sau thời kỳ căng thẳng và thiếu nhất quán. Theo họ, ông Trump đang sử dụng “công cụ kinh tế” làm đòn bẩy ngoại giao, xây dựng liên minh mới không dựa trên giá trị dân chủ - nhân quyền như trước, mà xoay quanh lợi ích chiến lược và khả năng đóng góp vào ổn định khu vực.
Tuy vậy, chính sách “định hình lại Trung Đông” này không khỏi gây tranh cãi tại Mỹ. Một số nghị sĩ Đảng Dân chủ lo ngại rằng ông Trump đang làm suy yếu quan hệ truyền thống với Israel - quốc gia lâu nay được coi là đồng minh thân cận nhất của Mỹ tại Trung Đông. Việc ông không gặp Thủ tướng Netanyahu trong suốt chuyến công du, cũng như không đưa Israel vào bất kỳ cuộc họp nào, đã bị truyền thông Israel mô tả là “tín hiệu lạnh lùng”.
Một cố vấn của ông Netanyahu cho biết Thủ tướng “rất thất vọng” và cho rằng “Mỹ không nên hy sinh mối quan hệ đồng minh vì bất kỳ thỏa thuận tạm thời nào với thế giới Ả Rập”.
Tuy nhiên, các nguồn tin thân cận với ông Trump bác bỏ cáo buộc này, khẳng định rằng “Israel vẫn là đối tác quan trọng của Mỹ”, nhưng cần có một cách tiếp cận toàn diện hơn để đạt được ổn định khu vực. Một quan chức Mỹ cho biết: “Chúng tôi không chống lại Israel, nhưng chúng tôi không thể để một quốc gia duy nhất cản trở quá trình hòa bình. Thế giới đã thay đổi, và chính sách của chúng ta cũng vậy.”
Sau chuyến công du, dư luận đang theo dõi sát sao những bước tiếp theo của ông Trump, đặc biệt là liệu các cam kết đầu tư có được thực hiện và liệu hòa đàm Syria - Vùng Vịnh - Mỹ có thể diễn ra trong thời gian tới hay không.
Một số nhà quan sát cho rằng đây là canh bạc lớn nhất của ông Trump kể từ khi rời Nhà Trắng, và nếu thành công, ông có thể củng cố vị thế toàn cầu và cả vị thế chính trị nội địa trước kỳ bầu cử sắp tới.
