Phương thức trao đổi hàng hóa (barter) đang quay trở lại trong giao thương quốc tế của Nga lần đầu tiên kể từ thập niên 1990.
Dù mối quan hệ với Trung Quốc và Ấn Độ ngày càng gắn bó, sự trở lại của phương thức trao đổi hàng hóa cho thấy tác động sâu rộng của cuộc xung đột Ukraine lên thương mại của nền kinh tế giàu tài nguyên hàng đầu thế giới.
Kể từ năm 2014 đến nay, Mỹ, châu Âu và các đồng minh đã áp đặt hơn 25.000 biện pháp trừng phạt nhằm làm suy yếu kinh tế Nga với quy mô 2.200 tỷ USD.
Ông Putin khẳng định kinh tế Nga tăng trưởng vượt kỳ vọng, với tốc độ nhanh hơn nhóm G7 trong 2 năm qua. Tuy nhiên, Ngân hàng Trung ương Nga phát tín hiệu cảnh báo về suy thoái kỹ thuật trong bối cảnh lạm phát cao và sức ép thanh khoản ngày càng rõ. Một số biện pháp trừng phạt, đặc biệt là loại các ngân hàng Nga khỏi hệ thống thanh toán SWIFT hay cảnh báo trừng phạt thứ cấp đối với ngân hàng Trung Quốc, đã khiến nhiều định chế tài chính e ngại giao dịch tiền tệ với Nga.
Những lo ngại đó dường như là nguyên nhân dẫn đến sự xuất hiện của các giao dịch hàng đổi hàng, vốn khó truy vết hơn nhiều. Năm 2024, Bộ Kinh tế Nga phát hành “Hướng dẫn giao dịch đổi hàng trong giao thương quốc tế” dài 14 trang, tư vấn cho doanh nghiệp sử dụng phương thức này và thậm chí đề xuất lập một sàn trao đổi hàng hóa.
Theo Reuters, ít nhất 8 giao dịch barter đã được xác định, bao gồm đổi thép và hợp kim nhôm lấy động cơ hàng hải, lúa mì đổi ô tô Trung Quốc, hay hạt lanh đổi thiết bị gia dụng và vật liệu xây dựng. Một thương vụ tại vùng Ural được định giá khoảng 100.000 USD. Một số giao dịch thậm chí giúp Nga nhập khẩu hàng hóa phương Tây bất chấp lệnh cấm, Reuters dẫn lời 2 nguồn tin cho biết.
Các chuyên gia nhận định barter gia tăng là hệ quả của quá trình “phi đô la hóa”, áp lực trừng phạt và khó khăn thanh khoản. Số liệu cho thấy chênh lệch ngày càng lớn giữa thống kê thương mại của ngân hàng trung ương và cơ quan hải quan Nga. Mức chênh lệch lên tới 7 tỷ USD trong nửa đầu 2025 có thể phản ánh quy mô thực tế của phương thức này.
Tuy nhiên, cơ quan hải quan Nga khẳng định số giao dịch barter “không đáng kể” so với tổng kim ngạch thương mại. Trong 7 tháng đầu năm, thặng dư thương mại của Nga giảm 14% so với cùng kỳ, xuống còn 77,2 tỷ USD, do xuất khẩu giảm 11,5 tỷ USD còn 232,6 tỷ USD, trong khi nhập khẩu tăng nhẹ lên 155,4 tỷ USD.
Barter từng gây hỗn loạn trong thập niên 1990 khi thiếu tiền mặt, lạm phát phi mã và phá giá đồng rúp khiến các chuỗi giao dịch đổi hàng chằng chịt tạo cơ hội gian lận giá trị. Lần này, dù nền kinh tế không thiếu tiền, nhưng sức ép trừng phạt buộc doanh nghiệp phải tìm giải pháp thay thế.
Ngoài barter, doanh nghiệp Nga còn dùng “đại lý thanh toán”, chi nhánh ngân hàng VTB tại Thượng Hải hay tiền số neo vào USD để xử lý giao dịch. Một số công ty nhỏ thậm chí vận chuyển tiền mặt hoặc mở nhiều tài khoản ở các ngân hàng khác nhau để duy trì hoạt động.
“Các doanh nghiệp nhỏ đang tích cực sử dụng tiền điện tử. Một số vận chuyển tiền mặt, một số hoạt động thông qua các khoản bù trừ, một số đa dạng hóa tài khoản với các ngân hàng khác nhau”, Sergey Putyatinsky, phó chủ tịch phụ trách vận hành và CNTT tại công ty tài chính BCS (Nga) cho biết.
“Vẫn chưa có giải pháp công nghệ nào sẵn có. Nền kinh tế vẫn đang tồn tại, và doanh nghiệp đang đồng thời áp dụng 10-15 phương thức thanh toán khác nhau”, ông nói.
Tham khảo: Reuters
