Mới đây, các bạn trẻ tranh luận rất nhiều về câu chuyện giáo sư Nguyễn Xuân Mừng, trở thành một trong những học giả tiêu biểu được nhập quốc tịch Hàn Quốc theo chương trình cấp quyền công dân cho nhân tài xuất sắc (MCOT) của nước này. Họ đặt ra câu hỏi: "Liệu có phải Việt Nam đang chảy máu chất xám?".
Có ý kiến cho rằng hiền tài của quốc gia này có thể trở thành nguyên khí của quốc gia khác. Nguyễn Thanh Hương Giang, cựu sinh viên Trường CĐ Phát thanh - Truyền hình II (TP.HCM), hiện đang làm việc tại P.Xuân Hòa, TP.HCM (trước là P.6, Q.3), cho rằng: "Hiền tài nước này có thể là nguyên khí nước khác. Theo mình, Việt Nam cũng nên ban hành chính sách nhập tịch cho nhân tài xuất chúng đến từ các nước khác".
Bạn trẻ tham gia một ngày hội hướng nghiệp tại TP.HCM
ẢNH: AN VY
Nguyễn Phương Anh, sinh viên Trường ĐH Tôn Đức Thắng (TP.HCM), bày tỏ sự ngưỡng mộ với vị giáo sư người Việt. Phương Anh hiện theo học ngành ngôn ngữ và ước mơ có cơ hội du học, giành học bổng ở nước ngoài, cụ thể là Trung Quốc. "Có lần, mình tham dự một chương trình ở đường Lê Duẩn, P.Sài Gòn, TP.HCM (trước là P.Bến Nghé, Q.1). Một chị diễn giả kể rằng chị từng tiếc vì không sớm ra nước ngoài làm việc vì còn trẻ, còn khỏe, còn nhiều cơ hội kiếm tiền, bởi mức lương ở Việt Nam thấp hơn rất nhiều. Mình nghe xong vừa khâm phục, vừa suy nghĩ rất nhiều", Phương Anh nói.
Còn Võ Thị Ngọc Ánh (30 tuổi), ngụ 30 đường 10 P.Linh Xuân (TP.HCM), lại cách nhìn lại khác: "Theo mình, dù sống ở đâu thì sự cống hiến vẫn đáng trân trọng. Đừng xem đó là chảy máu chất xám, vì nghiên cứu là để phục vụ nhân loại, không phải riêng cho quốc gia nào".
Nhân tài di chuyển là quy luật
Ông Bùi Khánh Nguyên, diễn giả độc lập về giáo dục, cho rằng việc người lao động dịch chuyển theo thu nhập và cơ hội là quy luật tất yếu của nền kinh tế thị trường. "Nhân tài cũng là một phần của thị trường lao động cao cấp. Họ rời Việt Nam vì nhiều lý do, phổ biến nhất là đã từng du học và có sẵn mạng lưới kết nối quốc tế, từ đó tìm được môi trường làm việc tốt hơn, thu nhập cao hơn, cơ hội định cư ổn định và giáo dục tốt cho con cái", ông Nguyên nói.
Theo ông Nguyên, điều quan trọng là nhân tài được sử dụng thế nào. "Giữ mà không sử dụng hiệu quả chính là sự cản trở. Một người có năng lực nhưng bị bó buộc trong nước sẽ không hiệu quả bằng người có thể đóng góp từ xa. Cần tư duy thoáng hơn, không gò bó vào khái niệm đi hay ở", ông Nguyên nhấn mạnh.
Ông Nguyên cho rằng nếu nhà tuyển dụng trong nước, kể cả khu vực công, không mang lại tổng lợi ích vật chất và tinh thần lớn hơn đối tác nước ngoài thì việc kêu gọi nhân tài quay về là điều khó khả thi. "Nhân tài cần được đặt đúng chỗ để tạo ra giá trị. Còn nếu chỉ giữ vì danh nghĩa, đó mới là lãng phí chất xám", ông nói thêm.
Làm việc và sinh sống tại nước ngoài là ước mơ của nhiều bạn trẻ
ẢNH MINH HỌA: AN VY
Trong khi đó, ông Trần Anh Tuấn, Phó chủ tịch Hội Giáo dục nghề nghiệp TP.HCM, nhìn nhận rằng tình trạng "chảy máu chất xám" đã tồn tại nhiều năm. Ông cho biết khoảng 80% sinh viên Việt Nam tự túc du học thường không quay về sau khi tốt nghiệp. "Điều này khiến Việt Nam mất nguồn nhân lực chất lượng cao, đặc biệt trong các lĩnh vực khoa học - kỹ thuật - công nghệ. Nguyên nhân không chỉ do thu nhập, mà còn vì thiếu môi trường nghiên cứu tầm quốc tế, thiếu trung tâm khoa học mạnh để họ có thể hợp tác và phát triển", ông Tuấn nói.
Tuy nhiên, ông Tuấn cho rằng việc nhân tài ra nước ngoài không hẳn chỉ là mất mát, mà có thể xem là sự "lưu chuyển chất xám". Người Việt ở nước ngoài vẫn có thể đóng góp thông qua mạng lưới chuyên gia, nghiên cứu, hay hợp tác dự án nếu có cơ chế kết nối hiệu quả. "Trường hợp giáo sư Nguyễn Xuân Mừng là minh chứng rõ nét cho khát vọng phát triển sự nghiệp quốc tế. Ông tìm được nơi để phát huy năng lực, được công nhận và tôn vinh. Đó cũng là niềm tự hào cho Việt Nam, cho thấy người Việt hoàn toàn có thể đạt đỉnh cao khoa học thế giới", ông Tuấn nói.
Từ góc nhìn quản lý nhân lực, ông Tuấn cho rằng: "Nếu nguồn nhân lực chất lượng cao tiếp tục chảy đi, Việt Nam sẽ bỏ lỡ cơ hội đổi mới sáng tạo, thiếu chuyên gia dẫn dắt và khó bứt phá sang nền kinh tế tri thức. Chúng ta cần chính sách đãi ngộ cạnh tranh, quỹ nghiên cứu, phụ cấp đặc biệt cho giảng viên, nhà khoa học, cùng môi trường làm việc sáng tạo và chuyên nghiệp".
Ông đề xuất nhiều giải pháp cụ thể như: thành lập trung tâm nghiên cứu tầm quốc tế gắn với các trường đại học nghề; khuyến khích hợp tác giữa cơ sở đào tạo và doanh nghiệp công nghệ cao; xây dựng chương trình "hội nhập trí thức Việt toàn cầu" nhằm mời chuyên gia, giáo sư người Việt ở nước ngoài về hợp tác, giảng dạy hoặc cố vấn nghiên cứu.
Ông Tuấn cho rằng cần cải thiện cơ chế tài trợ khoa học, đơn giản hóa quy trình giải ngân, hỗ trợ kỹ năng viết đề xuất dự án để các nhà khoa học trẻ dễ tiếp cận quỹ quốc tế.
Cán cân giữa chảy và hút chất xám
Ở góc độ doanh nghiệp, ông Nguyễn Đại Dương, Giám đốc Công ty Cake Việt Nam, cho rằng vấn đề chảy máu chất xám nên được nhìn ở cả hai chiều. "Việc các giáo sư, kỹ sư giỏi ra nước ngoài là dễ hiểu, nhưng hiện nay Việt Nam cũng đang thu hút ngày càng nhiều nhân tài quốc tế hoặc người Việt xa xứ quay về. Công ty tôi từng có nhân sự sinh ra ở Pháp nhưng chọn về Việt Nam làm việc. Vậy nên, xét toàn cục, cán cân giữa "chảy máu" và "thu hút" nhân tài đang dần cân bằng", ông Dương nói.
Theo ông Dương, thay vì chỉ tiếc nuối khi một người giỏi ra đi, Việt Nam nên tập trung tạo dựng môi trường cạnh tranh, minh bạch và cơ hội phát triển công bằng. Khi đó, tự khắc những người tài năng sẽ muốn ở lại hoặc tìm đến.
Bà Nguyễn Thị Mỹ Hậu, Trưởng phòng nhân sự Siêu Việt Group, Vieclam24h (TP.HCM), bổ sung rằng chảy máu chất xám không chỉ diễn ra ở tầm quốc gia mà còn trong từng doanh nghiệp. "Khi nhân viên giỏi, nhiều kinh nghiệm rời đi, doanh nghiệp cũng mất đi một phần tài sản trí tuệ. Muốn giữ người, doanh nghiệp cần có chính sách đãi ngộ hợp lý, cơ hội phát triển cá nhân và môi trường làm việc tích cực, minh bạch", bà Hậu nhận định.
